Når ein rotar rundt i roteskuffa, kan mykje rart dukka opp. Og det er ikkje berre rotekoppar og rotehovud som har ei slik skuffe heime. Dei sakene me ikkje vil ha framme, men som (me trur) me kan få bruk for seinare, hamnar lett på eit roteloft eller roterom – eller i roteskuffa.

Sidan me har rota oss borti dette med rot i heimen, lyt me òg nemna ordet rotehus. Det kan me nytta om ein heim som plar vera rotete («no kjem de til eit rotehus»), og om lag og verksemder som ikkje har orden i sakene sine («ho leier eit økonomisk rotehus», «klubben er eit stort rotehus»).

Det hadde høvt bra om soga til rota (‘grava; gjera uryddig’) og rot (‘uorden, røre’) var eit einaste rot. Eit visst innslag av rot og røre er det sanneleg òg. Det Norske Akademis ordbok koplar verbet rota til substantivet rot (‘den delen av ei plante som går ned i jorda’). I Norsk etymologisk ordbok (2013) av Yann de Caprona står det at rota kjem av den same indoeuropeiske rota som latin rodere (‘gnaga’) og lånordet erosjon (eig. ‘avgnaging’).

Men i Våre arveord (2019) av Bjorvand og Lindeman, som gjev oss den mest utførlege utgreiinga, står det inkje om rot (i tydinga ‘plantedel’) eller indoeuropeiske ordrøter. Om verbet rota skriv dei to granskarane at «mulige motsvarigheter kjennes ikke utenom de germanske språkene». Har språkspaltisten rota det til for seg gjennom å jamføra ulike ordbokartiklar? Eller er det nokon av ordbokforfattarane som rotar?

Det me veit, er at rota har grunntydinga ‘grava, kara’. Nokre dyr, til dømes grisen, rotar mykje, og eit par nemningar for rotereiskapen til dyr heng i hop med rota: gamalengelsk wrot (‘tryne, snabel’) og tysk Rüssel (‘snabel’). Folk rotar oftast med hendene, jamfør «rota rundt i veska» og «rota saman litt mat». Men me kan rota med andre kroppsdelar òg, som når me «rotar med nokon» på fest.

Mange byrjar rota på sine eldre dagar. Ein rekk å rota mykje før det òg, til dømes kan ein rota bort (‘missa’) nyklane og rota bort (‘søla bort’) ein heil føremiddag, rota i andre sine saker (‘blanda seg borti’), rota rundt i ein framand by (‘virra ikring’), rota seg bort (‘gå seg vill’) og rota seg inn i, opp i eller bort i noko (‘hamna i (uynskt) situasjon’). Sjølv har eg i alle fall fått rota meg til å skriva om rota.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com