Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Ord om språkKunnskap

Oppbretta brok i bratta

«Å bretta er i grunnen ‘å gjera bratt’, og i norrønt hadde bretta just tydinga ‘reisa opp, reisa seg’.»

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen

Teikning: May Linn Clement

Teikning: May Linn Clement

2476
20241108
2476
20241108

I dag skal me bretta opp ermane og bretta ut privatlivet til bretta. Dei som ikkje er huga på det, kan blada vidare eller rett og slett bretta saman avisa. Me andre skal halda oss rake og bratte i ryggen og ta oss fram mellom hengjebratte bjørkelier, hoggbratte bakkar og stupbratte fjellvegger, for soga om bretta byrjar sjølvsagt med bratt.

Bratt (norr. brattr) viser til noko som hallar mykje. Den germanske grunnforma var truleg noko slikt som branta. Forma brant har vore nytta i eldre dansk og i nokre danske målføre, men me møter henne framfor alt i svensk. I andre mål har nt vorte ein rein t-ljod, jamfør islandsk og færøysk brattur, dansk brat og vårt bratt (som òg finst i svenske målføre).

Kva som var grunntydinga til bratt, er uvisst. Ordet har vore kopla til same rota som brenna. Kan henda har tydinga endra seg frå ‘brennheit’ til ‘sterk, kraftig’ til ‘stigande, ruvande, høgreist’ og liknande. Av bratt kjem hokjønnsorda bratte (‘bratt bakke, fjellside, lende’) og brette (‘bøyg på mei eller ski’) og ikkje minst verbet bretta.

Å bretta er i grunnen ‘å gjera bratt’, og i norrønt hadde bretta just tydinga ‘reisa opp, reisa seg’. Dei hadde òg ordlag som bretta hala sinn (‘briska seg, gjera seg kry’, eig. ‘reisa halen sin’). Me har ordlag i same gata, til dømes «(gå og) bretta seg» (‘ha stiv og stolt kroppsburd’) og «bratt i nakken», som gjerne vert nytta om folk som ikkje «bøyer hovudet (el. nakken)» eller «bøyer seg» (jf. òg steil). Dessutan kan me bretta på leppene eller nasen som teikn på misnøye.

For hovudtydinga til bretta er i dag ‘bøya, falda, leggja saman’. Me bretter klede, ark og serviettar, og me kan bretta noko opp (t.d. buksebeina), ned (t.d. jakkekragen), inn (t.d. kantane), ut (t.d. kartet), til sides (t.d. dyna) og saman (t.d. handkledet). Det er òg vanleg å bretta ut i biletleg tyding (‘gjera kjent, avsløra’). Nokre tykkjer det er fælt å laga brett på boksider, men slik bretting er vanleg og har gjeve oss eit fast ordlag: «leggja brett på» (‘leggja vekt på, ansa’).

Kva med brett som i brettspel, akebrett, nettbrett og vaskebrett? Det er eit lågtysk lånord som heng i hop med bord. Men jamvel om det er uråd å samla alle brett-orda på eitt etymologisk brett, kan snøbrettkøyrarar og brattheng gå godt i lag.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

I dag skal me bretta opp ermane og bretta ut privatlivet til bretta. Dei som ikkje er huga på det, kan blada vidare eller rett og slett bretta saman avisa. Me andre skal halda oss rake og bratte i ryggen og ta oss fram mellom hengjebratte bjørkelier, hoggbratte bakkar og stupbratte fjellvegger, for soga om bretta byrjar sjølvsagt med bratt.

Bratt (norr. brattr) viser til noko som hallar mykje. Den germanske grunnforma var truleg noko slikt som branta. Forma brant har vore nytta i eldre dansk og i nokre danske målføre, men me møter henne framfor alt i svensk. I andre mål har nt vorte ein rein t-ljod, jamfør islandsk og færøysk brattur, dansk brat og vårt bratt (som òg finst i svenske målføre).

Kva som var grunntydinga til bratt, er uvisst. Ordet har vore kopla til same rota som brenna. Kan henda har tydinga endra seg frå ‘brennheit’ til ‘sterk, kraftig’ til ‘stigande, ruvande, høgreist’ og liknande. Av bratt kjem hokjønnsorda bratte (‘bratt bakke, fjellside, lende’) og brette (‘bøyg på mei eller ski’) og ikkje minst verbet bretta.

Å bretta er i grunnen ‘å gjera bratt’, og i norrønt hadde bretta just tydinga ‘reisa opp, reisa seg’. Dei hadde òg ordlag som bretta hala sinn (‘briska seg, gjera seg kry’, eig. ‘reisa halen sin’). Me har ordlag i same gata, til dømes «(gå og) bretta seg» (‘ha stiv og stolt kroppsburd’) og «bratt i nakken», som gjerne vert nytta om folk som ikkje «bøyer hovudet (el. nakken)» eller «bøyer seg» (jf. òg steil). Dessutan kan me bretta på leppene eller nasen som teikn på misnøye.

For hovudtydinga til bretta er i dag ‘bøya, falda, leggja saman’. Me bretter klede, ark og serviettar, og me kan bretta noko opp (t.d. buksebeina), ned (t.d. jakkekragen), inn (t.d. kantane), ut (t.d. kartet), til sides (t.d. dyna) og saman (t.d. handkledet). Det er òg vanleg å bretta ut i biletleg tyding (‘gjera kjent, avsløra’). Nokre tykkjer det er fælt å laga brett på boksider, men slik bretting er vanleg og har gjeve oss eit fast ordlag: «leggja brett på» (‘leggja vekt på, ansa’).

Kva med brett som i brettspel, akebrett, nettbrett og vaskebrett? Det er eit lågtysk lånord som heng i hop med bord. Men jamvel om det er uråd å samla alle brett-orda på eitt etymologisk brett, kan snøbrettkøyrarar og brattheng gå godt i lag.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

Bjørn Olaf Johannessen er manusforfattar for ei rekkje filmar og TV-seriar. Årets roman er den tredje sidan debuten i 2017.

Bjørn Olaf Johannessen er manusforfattar for ei rekkje filmar og TV-seriar. Årets roman er den tredje sidan debuten i 2017.

Foto: Jacob Johannessen Maske

BokMeldingar

Inni er me like, men det er utanpå

Bjørn Olaf Johannessen skriv artig, men mest utanpå om det innvendige.

Odd W. Surén
Bjørn Olaf Johannessen er manusforfattar for ei rekkje filmar og TV-seriar. Årets roman er den tredje sidan debuten i 2017.

Bjørn Olaf Johannessen er manusforfattar for ei rekkje filmar og TV-seriar. Årets roman er den tredje sidan debuten i 2017.

Foto: Jacob Johannessen Maske

BokMeldingar

Inni er me like, men det er utanpå

Bjørn Olaf Johannessen skriv artig, men mest utanpå om det innvendige.

Odd W. Surén
Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Foto: Taiwan Military News Agency / Taiwan's Defense Ministry / AP / NTB

UtanriksSamfunn

Starten på ein storkrig?

For tida bur eg i eit fredeleg, demokratisk og velståande land, som risikerer å utløysa den neste storkrigen i verda.

HalvorEifring
Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Foto: Taiwan Military News Agency / Taiwan's Defense Ministry / AP / NTB

UtanriksSamfunn

Starten på ein storkrig?

For tida bur eg i eit fredeleg, demokratisk og velståande land, som risikerer å utløysa den neste storkrigen i verda.

HalvorEifring

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis