Når folk skriv bokmål eller nynorsk med innslag av dialekt, brukar dei som regel drag frå den dialekta dei talar sjølve. Olav Nygard (1884–1924) gjorde noko anna: Dei dialektdraga han nytta i skrift, henta han frå heilt andre dialekter enn si eiga.

Nygard voks opp i Modalen i Nordhordland. I modalsmålet er det til dømes a-infinitiv (fara, kvila), endinga e i sterke hokjønnsord (boke, sole) og ending med vokal i bunden form fleirtal av hankjønnsord og hokjønnsord (timane, skyena). Men kva gjorde Nygard?

Her må me hugsa at landsmålet tidleg på 1900-talet enno var ungt og ikkje hadde fastna i éi form. Mange prøvde seg fram med former som låg utanfor rettskrivinga i samtida. Nygard var mellom dei. I mangt fylgde han midlandsnormalen til Rasmus Flo og Arne Garborg, som i 1901 vart tillaten som sideform i skulen. Men stundom gjekk han utanfor den òg.

«Nokre har gissa at Nygard i grunnen ville nytta kløyvd infinitiv, men at det vart for innfløkt for han.»

Eit døme på det er at Nygard nytta e-infinitiv (fare, kvile). Både dialekta hans og det «vanlege» landsmålet hadde a-infinitiv (e-infinitiv kom inn i norma i 1917). Midlandsnormalen hadde kløyvd infinitiv (fara, men kvile). Nokre har gissa at Nygard i grunnen ville nytta kløyvd infinitiv, men at det vart for innfløkt for han.

Han nytta òg former som boka og sola, medan midlandsmålet og hovud-landsmålet hadde boki og soli (eineformer fram til 1917). Det er i-formene som samsvarar best med talemålet hans (boke, sole). Men han er heilt i tråd med midlandsnormalen når han stryk daude t-ar og skriv bande og tune i staden for bandet og tunet. Sameleis når han nyttar ur (bylgjur) der landsmålet hadde or og etter kvart er (bylgjor el. bylgjer).

Mest særmerkte er formene med apokope (bortfall av siste vokal el. staving) som det er so mange av i boka Ved vebande (1923), som timann og skyenn for timane og skyene. Her bryt Nygard med talemålet sitt, midlandsnormalen og landsmålet elles. Kvifor? Det ser ut til talemålsbakgrunnen til folk ikring han spela ei rolle.

Til dømes hadde han mykje hopehav med Andreas Austlid (frå Austre Gausdal) og Anders Underdal (Valdres), som båe hadde apokoperte former i målet sitt (timan, timadn). Det er òg sannsynleg at rytme og klang hadde noko å seia. Den tostava forma timann er mindre «breial» i vers enn timane, og den klangfulle a-en kjem betre fram.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com