Mange har røynt at det kostar å vera kar. Me kan nok draga på endå meir og seia at det kostar å vera til, i alle fall no som bukostnader, levekostnader og ei rad andre kostnader stig til vêrs som ein påkosta luftballong. I slike tider må ein verkeleg driva kostnadseffektivt og ikkje fara gjennom kostnadstaket. Vitug drift kostar tid og krefter. Vonleg kostar det ikkje meir enn det smakar.

Kost og kosta er ikkje i ætt med spise (substantivet) og spisa, men dei to ordflokkane har liknande bakgrunn. Båe er runne av mellomalderlatinske substantiv med tydinga ‘utloge, kostnad’, høvesvis costus (m.), costa (f.) og spesa (sistnemnde av latin expensa ‘utloger’, eig. ‘utloger til mat’). Med andre ord: Spisa er skyldt engelsk expense (‘utloge, kostnad’) og expensive (‘dyr’). Til grunn for cost- og kost-orda ligg det latinske verbet constare (eig. ‘stå med’). Det er heilt rimeleg at kosta har hovudtydinga ‘stå i ein viss pris’.

Me kan framleis nytta kost i tydinga ‘utloge’, jamfør ord som sjølvkost og kostpris. Men som oftast nyttar me kost om fast og flytande føde og opphald med føde («ha nokon i kosten», «kost og losji», «gå på kostskule»). Det gjeld visst å ha eit variert kosthald, so her er det berre å køyra på med fiberkost, råkost, husmannskost, gjestebodskost, sikringskost og vegetarkost. Frukosten er òg viktig for mange. Nokre kostar på seg kosttilskot attpå.

Om ein ikkje er velsigna med dagstø kostgodtgjersle, kan det verta kostesamt, kostbart eller kostalt å leggja om kosthaldet. Kan henda lyt ein nøya seg med kvardagskost i helgane. Kosteleg i tydinga ‘morosamt’ er det som regel ikkje. Men somme gjer det likevel, kosta kva det kosta vil. Det må òg nemnast at kost, til liks med føde, kan nyttast om det me tek inn med augo og øyro («åndeleg føde»). Bøker og filmar kan vera hard eller tung kost.

Når me seier at noko kostar flesk (el. skjorta) eller ein slikk og ingenting, er det gjerne pengar me talar om. Men kostnader kjem i mange former. Ei einskild gjerning kan kosta oss dyrt. Ja, ho kan kosta oss jobben, livet eller noko anna me held høgt. Somme nyttar dessutan kosta om det å betala for eller bruka pengar på noko eller nokon: «Eg kostar reisa sjølv.» «Dei kosta skulegangen min.» «Ho kosta ut (øydde) alt ho åtte.»

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com