Kostesam helsekost
Mange har røynt at det kostar å vera kar. Me kan nok draga på endå meir og seia at det kostar å vera til, i alle fall no som bukostnader, levekostnader og ei rad andre kostnader stig til vêrs som ein påkosta luftballong. I slike tider må ein verkeleg driva kostnadseffektivt og ikkje fara gjennom kostnadstaket. Vitug drift kostar tid og krefter. Vonleg kostar det ikkje meir enn det smakar.
Kost og kosta er ikkje i ætt med spise (substantivet) og spisa, men dei to ordflokkane har liknande bakgrunn. Båe er runne av mellomalderlatinske substantiv med tydinga ‘utloge, kostnad’, høvesvis costus (m.), costa (f.) og spesa (sistnemnde av latin expensa ‘utloger’, eig. ‘utloger til mat’). Med andre ord: Spisa er skyldt engelsk expense (‘utloge, kostnad’) og expensive (‘dyr’). Til grunn for cost- og kost-orda ligg det latinske verbet constare (eig. ‘stå med’). Det er heilt rimeleg at kosta har hovudtydinga ‘stå i ein viss pris’.
Me kan framleis nytta kost i tydinga ‘utloge’, jamfør ord som sjølvkost og kostpris. Men som oftast nyttar me kost om fast og flytande føde og opphald med føde («ha nokon i kosten», «kost og losji», «gå på kostskule»). Det gjeld visst å ha eit variert kosthald, so her er det berre å køyra på med fiberkost, råkost, husmannskost, gjestebodskost, sikringskost og vegetarkost. Frukosten er òg viktig for mange. Nokre kostar på seg kosttilskot attpå.
Om ein ikkje er velsigna med dagstø kostgodtgjersle, kan det verta kostesamt, kostbart eller kostalt å leggja om kosthaldet. Kan henda lyt ein nøya seg med kvardagskost i helgane. Kosteleg i tydinga ‘morosamt’ er det som regel ikkje. Men somme gjer det likevel, kosta kva det kosta vil. Det må òg nemnast at kost, til liks med føde, kan nyttast om det me tek inn med augo og øyro («åndeleg føde»). Bøker og filmar kan vera hard eller tung kost.
Når me seier at noko kostar flesk (el. skjorta) eller ein slikk og ingenting, er det gjerne pengar me talar om. Men kostnader kjem i mange former. Ei einskild gjerning kan kosta oss dyrt. Ja, ho kan kosta oss jobben, livet eller noko anna me held høgt. Somme nyttar dessutan kosta om det å betala for eller bruka pengar på noko eller nokon: «Eg kostar reisa sjølv.» «Dei kosta skulegangen min.» «Ho kosta ut (øydde) alt ho åtte.»
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Mange har røynt at det kostar å vera kar. Me kan nok draga på endå meir og seia at det kostar å vera til, i alle fall no som bukostnader, levekostnader og ei rad andre kostnader stig til vêrs som ein påkosta luftballong. I slike tider må ein verkeleg driva kostnadseffektivt og ikkje fara gjennom kostnadstaket. Vitug drift kostar tid og krefter. Vonleg kostar det ikkje meir enn det smakar.
Kost og kosta er ikkje i ætt med spise (substantivet) og spisa, men dei to ordflokkane har liknande bakgrunn. Båe er runne av mellomalderlatinske substantiv med tydinga ‘utloge, kostnad’, høvesvis costus (m.), costa (f.) og spesa (sistnemnde av latin expensa ‘utloger’, eig. ‘utloger til mat’). Med andre ord: Spisa er skyldt engelsk expense (‘utloge, kostnad’) og expensive (‘dyr’). Til grunn for cost- og kost-orda ligg det latinske verbet constare (eig. ‘stå med’). Det er heilt rimeleg at kosta har hovudtydinga ‘stå i ein viss pris’.
Me kan framleis nytta kost i tydinga ‘utloge’, jamfør ord som sjølvkost og kostpris. Men som oftast nyttar me kost om fast og flytande føde og opphald med føde («ha nokon i kosten», «kost og losji», «gå på kostskule»). Det gjeld visst å ha eit variert kosthald, so her er det berre å køyra på med fiberkost, råkost, husmannskost, gjestebodskost, sikringskost og vegetarkost. Frukosten er òg viktig for mange. Nokre kostar på seg kosttilskot attpå.
Om ein ikkje er velsigna med dagstø kostgodtgjersle, kan det verta kostesamt, kostbart eller kostalt å leggja om kosthaldet. Kan henda lyt ein nøya seg med kvardagskost i helgane. Kosteleg i tydinga ‘morosamt’ er det som regel ikkje. Men somme gjer det likevel, kosta kva det kosta vil. Det må òg nemnast at kost, til liks med føde, kan nyttast om det me tek inn med augo og øyro («åndeleg føde»). Bøker og filmar kan vera hard eller tung kost.
Når me seier at noko kostar flesk (el. skjorta) eller ein slikk og ingenting, er det gjerne pengar me talar om. Men kostnader kjem i mange former. Ei einskild gjerning kan kosta oss dyrt. Ja, ho kan kosta oss jobben, livet eller noko anna me held høgt. Somme nyttar dessutan kosta om det å betala for eller bruka pengar på noko eller nokon: «Eg kostar reisa sjølv.» «Dei kosta skulegangen min.» «Ho kosta ut (øydde) alt ho åtte.»
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Fleire artiklar
Ole Paus døydde før sjølvbiografien var ferdigskriven.
Foto: Nina Djæff
Eit sandkorn i maskineriet
Ole Paus skriv mest om slektsbakgrunn og mindre om artistkarrieren i sjølvbiografien sin, men det forklarar likevel mennesket Ole Paus.
Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.
Foto: Frederik Ringnes / NTB
Husforsikring i hardt vêr
Kan klimaendringane føre til at også norske heimar blir umoglege å forsikre?
Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.
Foto: Håkon Mosvold Larsen / NTB
Vestre må avslutte konflikter og beklage
«Svært mange av de 300.000 som jobber i Helse-
vesenet, merker daglig følgene av Helseforetaks-
modellen som nå videreføres av Ap og Sp.»
Teikning: May Linn Clement
Tid for realitetsorientering
Valet av Donald Trump til president er ikkje noka tilfeldig ulukke, men ei fylgje av dårleg politisk handverk gjennom lang tid.
James Rebanks på Lillehammer sist veke.
Foto: Morten A. Strøksnes
Ein mann for alle årstider
LILLEHAMMER: Etter å ha skrive to svært populære bøker om landbruk og sauehald hamna James Rebanks i ei krise som førte han til eit dunvær på Helgeland.