Berre grønskollingar trur at golvet vert grønt om me vaskar det med grønsåpe. Å nytta grønsåpevatn på vokstrar kan hjelpa mot utøy, men vokstrane vert ikkje eviggrøne av det. Verbet grønvaska, laga etter mønster av kvitvaska, fortel oss at det likevel er mogleg å vaska noko grønt. Då er det tale om å løyna eller fjerna det miljøskadelege ved noko: «Dei grønvaskar politikken sin» (jf. «grøn energi», «det grøne skiftet»).

Mykje tyder på at grøn heng i hop med verbet gro. Grunntydinga til grøn var truleg ‘groande, spirande’, og det gjekk nok ikkje lange stunda før ordet vart nytta om leten på (unge) vokstrar. Her kan det òg nemnast at det i mange norske målføre har vore vanleg å nytta let om naturleg farge, medan farge fyrst og fremst har vore nytta om kunstig eller påsett let. Me kan òg nytta let og farge om kvarandre, slik eg nett gjorde. Då er grønlet og grønfarge det same.

Til liks med andre fargar kjem grøn i ulike nyansar, jamfør samansetjingar som blågrøn, eirgrøn, gulgrøn, knallgrøn, ljosgrøn, olivengrøn, signalgrøn, sjøgrøn og vårgrøn. Ordet gusjegrøn har ein litt lei klang, og somme tykkjer jamvel at sjølve fargen er lei. Å vera raudgrønblind kan òg vera leitt – og det hjelper ikkje å ha grøn stær attpå.

Ute i naturen kan me støyta på dyr som har grønt på seg (t.d. grønspetta), men ordlaget «i det grøne» viser framfor alt til gras, buskar, tre og andre vokstrar. Størsteparten av dei grønast (eller grønkar, grønkast, grønskar osb.) om våren. Det er gildt når skogen står grøn og ein kan liggja i grøne enger. Mange byar har grøne lunger der folk til dømes kan grilla grønsaker og få grønske på kleda, som er noko anna enn å gjera sine hoser grøne (‘gå på friarføter’, etter ein gamal tanke om at grøn er ein lukkefarge). Dei som har fått grønt ljos til å stella grøntområda, skal helst ha grøne fingrar.

Mange har røynt at graset alltid er grønare på den andre sida av gjerdet, og at det kan løna seg å lova gull og grøne skogar. Det er òg vanleg å ergra seg grøn eller verta grøn i andletet av misunning eller kvalme. Då er me ikkje illgrøne. Stundom er me bleike med eit skjær av grønt, og stundom er det med grønfargen biletleg meint, just som når me nyttar grøn i tydinga ‘umogen, urøynd’ om folk («vera for grøn til noko»).

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com