Hjelpe og trøyste
Kva skal ein gjera når folk græt og er utrøystelege? For mange fell det lett å fortelja om eigne kvider og det som hjelpte ein ut or dei, eller ein fortel om kjenningar som har vore gjennom noko liknande. Men er det trøyst i slikt? Kan henda er det best for den trøystetrengande at me er til stades og ikkje prøver å vrida merksemda over på noko(n) anna(n). Om ein har fare uklokt åt, kor mykje hjelper det å få høyra at andre har gjort det same? Som det står i Norske Ordsprog (1881): «Det er kleen Trøyst, at andre hava og gjort illa.»
Trøyst er i ætt med ord som traust, trygg og tru (både adjektivet, verbet og substantivet). Alle heng i hop med inkjekjønnsordet tre, og alle viser på ein eller annan måte til noko fast, sterkt og påliteleg. I dag vert traust ofte nytta i tydinga ‘gamaldags, keisam’. Men me treng det trauste. Det trauste er støtt og står trygt («trauste bruer»), det er fast og hardt («traust grunn»), og det er kraftfullt («ein traust neve»).
Av traust kjem verbet trøysta (‘styrkja, festa; ha mot eller krefter til’): «Eg trøyster ikkje gå lenger.» «Ho trøyste seg ikkje til det.» Det trøysta-verbet me nyttar om å roa og stø nokon («trøysta barnet»), er nok opphavleg same verbet, men det skal vera kome til oss frå lågtysk. I mange målføre vert dei to orda bøygde ulikt. Slik er det i nokon mon framleis i nynorsk: Trøysta (‘gjeva trøyst’) er a-verb, medan trøysta (‘styrkja; ha mot til’) tradisjonelt er e-verb (i dag har det valfri a- eller e-bøying). Hokjønnsordet trøyst er truleg ei nylaging til trøysta (‘roa, oppmuntra, stø’).
Me kan få og gjeva trøyst, og me kan ta eller søkja trøyst i noko eller nokon. «D’er fattigmanns trøyst å trøysta seg sjølv», men korleis gjer me det? Nokre finn trøyst i song og lesnad, andre driv med trøysteeting eller trøysteshoppar på nettet. Kor trøysterike desse åtgjerdene er, er det ulike meiningar om. Kan henda kjenner ein seg like trøysteslaust åleine etterpå.
Å få eit trøystemål vert aldri like moro som å skåra sigersmålet, og ein trøystepremie er vel som oftast ei mager trøyst. Taparane får trøysta seg med at det kan koma nye sjansar seinare. Dei kan òg ropa «trøyste meg!» og vona at nokon i eit «trøyste-og-bere-yrke» har tid til å trøysta dei. Men kven skal trøysta Knøttet?
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Kva skal ein gjera når folk græt og er utrøystelege? For mange fell det lett å fortelja om eigne kvider og det som hjelpte ein ut or dei, eller ein fortel om kjenningar som har vore gjennom noko liknande. Men er det trøyst i slikt? Kan henda er det best for den trøystetrengande at me er til stades og ikkje prøver å vrida merksemda over på noko(n) anna(n). Om ein har fare uklokt åt, kor mykje hjelper det å få høyra at andre har gjort det same? Som det står i Norske Ordsprog (1881): «Det er kleen Trøyst, at andre hava og gjort illa.»
Trøyst er i ætt med ord som traust, trygg og tru (både adjektivet, verbet og substantivet). Alle heng i hop med inkjekjønnsordet tre, og alle viser på ein eller annan måte til noko fast, sterkt og påliteleg. I dag vert traust ofte nytta i tydinga ‘gamaldags, keisam’. Men me treng det trauste. Det trauste er støtt og står trygt («trauste bruer»), det er fast og hardt («traust grunn»), og det er kraftfullt («ein traust neve»).
Av traust kjem verbet trøysta (‘styrkja, festa; ha mot eller krefter til’): «Eg trøyster ikkje gå lenger.» «Ho trøyste seg ikkje til det.» Det trøysta-verbet me nyttar om å roa og stø nokon («trøysta barnet»), er nok opphavleg same verbet, men det skal vera kome til oss frå lågtysk. I mange målføre vert dei to orda bøygde ulikt. Slik er det i nokon mon framleis i nynorsk: Trøysta (‘gjeva trøyst’) er a-verb, medan trøysta (‘styrkja; ha mot til’) tradisjonelt er e-verb (i dag har det valfri a- eller e-bøying). Hokjønnsordet trøyst er truleg ei nylaging til trøysta (‘roa, oppmuntra, stø’).
Me kan få og gjeva trøyst, og me kan ta eller søkja trøyst i noko eller nokon. «D’er fattigmanns trøyst å trøysta seg sjølv», men korleis gjer me det? Nokre finn trøyst i song og lesnad, andre driv med trøysteeting eller trøysteshoppar på nettet. Kor trøysterike desse åtgjerdene er, er det ulike meiningar om. Kan henda kjenner ein seg like trøysteslaust åleine etterpå.
Å få eit trøystemål vert aldri like moro som å skåra sigersmålet, og ein trøystepremie er vel som oftast ei mager trøyst. Taparane får trøysta seg med at det kan koma nye sjansar seinare. Dei kan òg ropa «trøyste meg!» og vona at nokon i eit «trøyste-og-bere-yrke» har tid til å trøysta dei. Men kven skal trøysta Knøttet?
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Fleire artiklar
Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.
Foto: Mandel Ngan / AFP / NTB
Nato-toppen som sa det han tenkte
Stian Jenssen fekk kritikk då han som stabssjef i Nato skisserte ei fredsløysing der Ukraina gjev opp territorium i byte mot Nato-medlemskap. – På eit tidspunkt må ein ta innover seg situasjonen på bakken, seier han.
President Joe Biden og visepresident Kamala Harris i august 2023. Den økonomiske politikken deira bidrog til å få ned arbeidsløysa, men inflasjonen som tok av i 2022, gjorde større inntrykk.
Foto: Evan Vucci / AP / NTB
Harris blir heimsøkt av inflasjonen
Kanskje vart presidentvalet i USA 2024 avgjort ved bensinpumpene og i matbutikkane.
Noreg er på tredjeplass i kokainbruk i Europa.
Foto: Beate Oma Dahle / NTB
– Meiningslaust å straffe sjuke
Ronny Rene Raveen, tidlegare politimann og rusmisbrukar, vil ha avkriminalisering av rusmisbrukarar og unge opp til 25 år.
«Moren» utanfor Munchmuseet.
Foto: Heiko Junge / NTB
«Kva slags motiv hadde Emin for å støype ein salbar skulptur i bronse i tre utgåver under konkurransen?»
Hans Rotmo var ein flåkjefta rabulist og provokatør, skriv Audun Skjervøy.
Hans Rotmo (1948–2024)
«Det er eit før og eit etter Vømmøl Spellmannslag.»