Stundom lyt ein heva røysta og hovudet og heva seg over folkesnakket. Men det skal helst ikkje gå so langt at ein kjenner seg heva over lova. Hoven framferd er i det heile lite omtykt, so når ein merkar at trongen til å heva seg over andre kjem snikande, er det lurt å hiva seg på sykkelen heimover, ta nokre armhevingar og setja ein deig til heving i staden.

Hiva og heva er strengt teke to ulike former av same ordet. Verbet heva kan me dessutan skriva hevja og bøya sterkt: hev – hov – hove (jf. norrønt og islandsk hefja, færøysk hevja). Adjektivet hoven er i røynda perfektum partisipp til hevja. Av hoven kjem verbet hovna («kneet hovna opp», «andletet var opphovna av gråt») og samansetjingar som snørrhoven. Jamvel om hovmod liknar hoven, høyrer det ikkje til her. Det kjem av lågtysk ho(g)mod (‘høgt huglag’).

Hiva er i grunnen den engelske forma av heva/hevja, heave, som har kome inn i skandinavisk gjennom sjømannsspråk og vorte eit eige verb. Me kan til dømes hiva (lyfta, hala, heisa opp) anker og nytta hiva om båtar som ruggar og rullar («skuta heiv fælt»). Den vanlegaste tydinga i dag må vera ‘kasta’ («hiva mat», «hiva på seg jakka», «hiva seg rundt»). Å draga anden stutt og tungt vert òg kalla hiving («hiva etter vêret», «hivande pust, bryst»). Denne bruken av hiva er nok ljodhermande.

Attende til heva: Grunntydinga var ‘ta, gripa (og lyfta opp)’. Mellom slektningane finn me ha, høve (eig. ‘lyfting, opptak’) og hav (som truleg viser til at vassyta tykkjest heva seg mot synsranda når ein ser henne frå eit skip). Andre ord som heng i hop med heva, er hevel (‘handtak, hank’, norrønt hefill ‘heisereip’), som har gjeve verbet hevla (‘stilna; stogga i farten’, norrønt hefla ‘minka segl’), og lånorda hevert og hevelse.

Det er heving i trong meining når me hevar taket, hevar glaset eller talar om landhevinga etter siste istida. Når me hevar levestandarden eller driv med kompetanseheving, dreiar det seg om biletlege lyft. Tydingane ‘ta imot’ («heva pensjon», «heva ein sjekk») og ‘gjera slutt på’ («heva trulovinga», jf. oppheva) ser ut til å vera temmeleg nye. Dei gongene me nyttar heva om rørsler som går i andre retningar enn oppetter, lyt me hiva på ein preposisjon: Eg vil framheva at det er mange uthevingar i denne teksta.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com