JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Ord om språkKunnskap

Gode lækjarhender

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2365
20210108
2365
20210108

«Ukjend sykje er låk å lækja», seier ordtaket. No er det ikkje so lett å lækja alle kjende sykjer heller, men når me veit kva som er gale, kan me i minsto setja inn meir målretta tiltak enn me elles kunne ha gjort. I nokre tilfelle kan gamle lækjeråder gjera susen, til dømes tykkjer mange at lækjeblad (grorblad) hjelper mot skrubbsår og andre plager. Mange har òg røynt at frisk luft er lækjande for so mangt. Elles må me stø oss til den moderne lækjevitskapen – og lækjemiddelindustrien.

Opphavet til lækjar og lækja er omstridt. I mellomalderen nytta nordbuane ord som lækna (‘lækja, gjera god att’), læknir (‘lækjar’) og læknislyf (‘lækjemiddel, lækjedom’). Desse formene kan vera lånte frå gamalengelsk, som kan ha teke dei frå keltisk. I alle fall finn me lækjar i mest alle dei gamle germanske måla. I dag er ordet borttrengt nokre stader, til dømes er Arzt vorte einerådande i tysk. I engelsk har forma leech vore i bruk, men no har doctor teke over. Det er uklårt om engelsk leech (‘igle’) historisk sett er same ordet som leech (‘lækjar’). Det me derimot kan seia for visst, er at forma lege er komen inn i norsk gjennom dansk.

Før i verda var det ikkje uvanleg at folk søkte lækjedom hjå lækjarkjerringar (‘kjerringar med særskilde og ofte overnaturlege evner til å lækja’) og andre med gode lækjarhender (her: ‘hender med lækjande kraft’). I dag fer me nok helst til fastlækjaren på lækjarsenteret eller på lækjarvakta. Me har dessutan ei rad nemningar som klårt og greitt seier kva lækjarane er særleg dugande i, kvar dei arbeider, eller kven dei er lækjar for, jamfør augnelækjar, barnelækjar, distriktslækjar, dyrlækjar, hudlækjar og sjukehuslækjar. Me skal heller ikkje gløyma tannlækjarane. Men kva er greia med livlækjarane? Alle lækjarar har vel noko med livet å gjera? I livlækjar er ordet liv nytta i tydinga ‘person’ (eig. ‘kropp’). Ein livgarde eller ei livvakt (eng. bodyguard) vernar ein høgtståande person, og ein livlækjar er personleg lækjar for ein høgtståande person.

Eit kjent ordtak seier at «tida lækjer alle sår», men nokre sår er ulækjande eller ulækjelege. Korkje lækjeurter, moderne lækjemiddel eller tida kan grøda dei. Me kan bruka ulækjeleg om harmlause plager òg: Seiemåten «ulækjeleg trøytt» tyder ‘veldig trøytt’.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

«Ukjend sykje er låk å lækja», seier ordtaket. No er det ikkje so lett å lækja alle kjende sykjer heller, men når me veit kva som er gale, kan me i minsto setja inn meir målretta tiltak enn me elles kunne ha gjort. I nokre tilfelle kan gamle lækjeråder gjera susen, til dømes tykkjer mange at lækjeblad (grorblad) hjelper mot skrubbsår og andre plager. Mange har òg røynt at frisk luft er lækjande for so mangt. Elles må me stø oss til den moderne lækjevitskapen – og lækjemiddelindustrien.

Opphavet til lækjar og lækja er omstridt. I mellomalderen nytta nordbuane ord som lækna (‘lækja, gjera god att’), læknir (‘lækjar’) og læknislyf (‘lækjemiddel, lækjedom’). Desse formene kan vera lånte frå gamalengelsk, som kan ha teke dei frå keltisk. I alle fall finn me lækjar i mest alle dei gamle germanske måla. I dag er ordet borttrengt nokre stader, til dømes er Arzt vorte einerådande i tysk. I engelsk har forma leech vore i bruk, men no har doctor teke over. Det er uklårt om engelsk leech (‘igle’) historisk sett er same ordet som leech (‘lækjar’). Det me derimot kan seia for visst, er at forma lege er komen inn i norsk gjennom dansk.

Før i verda var det ikkje uvanleg at folk søkte lækjedom hjå lækjarkjerringar (‘kjerringar med særskilde og ofte overnaturlege evner til å lækja’) og andre med gode lækjarhender (her: ‘hender med lækjande kraft’). I dag fer me nok helst til fastlækjaren på lækjarsenteret eller på lækjarvakta. Me har dessutan ei rad nemningar som klårt og greitt seier kva lækjarane er særleg dugande i, kvar dei arbeider, eller kven dei er lækjar for, jamfør augnelækjar, barnelækjar, distriktslækjar, dyrlækjar, hudlækjar og sjukehuslækjar. Me skal heller ikkje gløyma tannlækjarane. Men kva er greia med livlækjarane? Alle lækjarar har vel noko med livet å gjera? I livlækjar er ordet liv nytta i tydinga ‘person’ (eig. ‘kropp’). Ein livgarde eller ei livvakt (eng. bodyguard) vernar ein høgtståande person, og ein livlækjar er personleg lækjar for ein høgtståande person.

Eit kjent ordtak seier at «tida lækjer alle sår», men nokre sår er ulækjande eller ulækjelege. Korkje lækjeurter, moderne lækjemiddel eller tida kan grøda dei. Me kan bruka ulækjeleg om harmlause plager òg: Seiemåten «ulækjeleg trøytt» tyder ‘veldig trøytt’.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal
Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal
Ole Paus døydde før sjølvbiografien var ferdigskriven.

Ole Paus døydde før sjølvbiografien var ferdigskriven.

Foto: Nina Djæff

BokMeldingar
Ronny Spaans

Eit sandkorn i maskineriet

Ole Paus skriv mest om slektsbakgrunn og mindre om artistkarrieren i sjølvbiografien sin, men det forklarar likevel mennesket Ole Paus.

Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Foto: Frederik Ringnes / NTB

Samfunn
Per Anders Todal

Husforsikring i hardt vêr

Kan klimaendringane føre til at også norske heimar blir umoglege å forsikre?

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Foto: Håkon Mosvold Larsen / NTB

Ordskifte
PerVaglum

Vestre må avslutte konflikter og beklage

«Svært mange av de 300.000 som jobber i Helse-
vesenet, merker daglig følgene av Helseforetaks-
modellen som nå videreføres av Ap og Sp.»

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Foto: Ida Lødemel Tvedt

Samfunn

Hjarte for huset

NEW YORK: Valnatta i New York kjendest som eit antiklimaks etter ei veke på reise i det som alt høyrdest ut som Trumps Amerika.

Ida Lødemel Tvedt
Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Foto: Ida Lødemel Tvedt

Samfunn

Hjarte for huset

NEW YORK: Valnatta i New York kjendest som eit antiklimaks etter ei veke på reise i det som alt høyrdest ut som Trumps Amerika.

Ida Lødemel Tvedt

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis