Nokre lever farlegare enn andre. Slike folk går inn i faresona med liv og lyst: Dei legg ut på farefulle ferder fordi dei likar spaning. Det er noko anna enn å ha ein rasfarleg skuleveg eller verta tvinga ut i helsefarleg arbeid. Sant å seia lurer det farar mange stader. Nokre av dei sprett fram når me anar fred og ingen fare. Andre farar er større enn dei verkar ved fyrste augnekast: «Det kan vera stor fare med lite fall.»

På klassisk nynorsk har fare forma fåre (jf. norr. fár ‘fiendskap, vreide; naud; skade, ulukke; svik’). Då rimar ordet på dåre, som i ordtaket «han er ingen dåre som ottast for ein fåre». Kan henda er det ikkje so farleg om me skriv ordet med a eller å. I båe tilfelle dreiar det seg om eit lån frå lågtysk. Nærskylde former er tysk Gefahr (‘fare’) og engelsk fear (‘otte, redsle’). Forferda og forfærd er òg i ætt med fare.

Til no har me halde oss i farefritt lende. Skyldskapen mellom dei nemnde orda er grei. Å seia noko om opphavet deira er alt anna enn ufarleg, for her er det tevlande teoriar og overhengande fare for mistak og strid. Me trassar faren og nemner éin av teoriane: at fare heng i hop med fiende og har grunntydinga ‘hat, fiendskap’. I dag nyttar me gjerne fare om ein «Tilstand hvori Skade let kan indtræffe», som Aasen seier det i Norsk Ordbog.

Stundom er det folk som er farlege (jf. «vera ein fare for seg sjølv og andre»). Dyr og naturkrefter kan òg skapa farlege situasjonar. Å gjera noko med elgfaren, flaumfaren og skogbrannfaren er ikkje berre berre, men det hjelper å vera merksam på faremomenta og vita korleis ein tolkar fareskilt og faresignal. Elles gjeld det å minka brannfaren, eksplosjonsfaren, kollisjonsfaren og smittefaren. Nokre reagerer farleg fort når dei ser folk i livsfare, og reddar dei med fare for sitt eige liv.

I utgangspunktet er det ingen fare med dei som taper i spel og sport. Dei kan trøysta seg med ei farleg god kake eller liknande. Men det høver bra å nytta fare om tevling og leik, jamvel om det sjeldan er fare for livet: «Dei står i fare for å rykkja ned i år.» «Ho er ein målfarleg spelar.» «Laget verkar faretrugande sterkt.» Elles veit me at «otten gjer faren større enn han er». Ottefulle Ludvig ser farar alle stader, og det hjelper lite å seia at faren er over.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com