JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Ord om språkKunnskap

Fare på ferde

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2360
20221125
2360
20221125

Nokre lever farlegare enn andre. Slike folk går inn i faresona med liv og lyst: Dei legg ut på farefulle ferder fordi dei likar spaning. Det er noko anna enn å ha ein rasfarleg skuleveg eller verta tvinga ut i helsefarleg arbeid. Sant å seia lurer det farar mange stader. Nokre av dei sprett fram når me anar fred og ingen fare. Andre farar er større enn dei verkar ved fyrste augnekast: «Det kan vera stor fare med lite fall.»

På klassisk nynorsk har fare forma fåre (jf. norr. fár ‘fiendskap, vreide; naud; skade, ulukke; svik’). Då rimar ordet på dåre, som i ordtaket «han er ingen dåre som ottast for ein fåre». Kan henda er det ikkje so farleg om me skriv ordet med a eller å. I båe tilfelle dreiar det seg om eit lån frå lågtysk. Nærskylde former er tysk Gefahr (‘fare’) og engelsk fear (‘otte, redsle’). Forferda og forfærd er òg i ætt med fare.

Til no har me halde oss i farefritt lende. Skyldskapen mellom dei nemnde orda er grei. Å seia noko om opphavet deira er alt anna enn ufarleg, for her er det tevlande teoriar og overhengande fare for mistak og strid. Me trassar faren og nemner éin av teoriane: at fare heng i hop med fiende og har grunntydinga ‘hat, fiendskap’. I dag nyttar me gjerne fare om ein «Tilstand hvori Skade let kan indtræffe», som Aasen seier det i Norsk Ordbog.

Stundom er det folk som er farlege (jf. «vera ein fare for seg sjølv og andre»). Dyr og naturkrefter kan òg skapa farlege situasjonar. Å gjera noko med elgfaren, flaumfaren og skogbrannfaren er ikkje berre berre, men det hjelper å vera merksam på faremomenta og vita korleis ein tolkar fareskilt og faresignal. Elles gjeld det å minka brannfaren, eksplosjonsfaren, kollisjonsfaren og smittefaren. Nokre reagerer farleg fort når dei ser folk i livsfare, og reddar dei med fare for sitt eige liv.

I utgangspunktet er det ingen fare med dei som taper i spel og sport. Dei kan trøysta seg med ei farleg god kake eller liknande. Men det høver bra å nytta fare om tevling og leik, jamvel om det sjeldan er fare for livet: «Dei står i fare for å rykkja ned i år.» «Ho er ein målfarleg spelar.» «Laget verkar faretrugande sterkt.» Elles veit me at «otten gjer faren større enn han er». Ottefulle Ludvig ser farar alle stader, og det hjelper lite å seia at faren er over.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Nokre lever farlegare enn andre. Slike folk går inn i faresona med liv og lyst: Dei legg ut på farefulle ferder fordi dei likar spaning. Det er noko anna enn å ha ein rasfarleg skuleveg eller verta tvinga ut i helsefarleg arbeid. Sant å seia lurer det farar mange stader. Nokre av dei sprett fram når me anar fred og ingen fare. Andre farar er større enn dei verkar ved fyrste augnekast: «Det kan vera stor fare med lite fall.»

På klassisk nynorsk har fare forma fåre (jf. norr. fár ‘fiendskap, vreide; naud; skade, ulukke; svik’). Då rimar ordet på dåre, som i ordtaket «han er ingen dåre som ottast for ein fåre». Kan henda er det ikkje so farleg om me skriv ordet med a eller å. I båe tilfelle dreiar det seg om eit lån frå lågtysk. Nærskylde former er tysk Gefahr (‘fare’) og engelsk fear (‘otte, redsle’). Forferda og forfærd er òg i ætt med fare.

Til no har me halde oss i farefritt lende. Skyldskapen mellom dei nemnde orda er grei. Å seia noko om opphavet deira er alt anna enn ufarleg, for her er det tevlande teoriar og overhengande fare for mistak og strid. Me trassar faren og nemner éin av teoriane: at fare heng i hop med fiende og har grunntydinga ‘hat, fiendskap’. I dag nyttar me gjerne fare om ein «Tilstand hvori Skade let kan indtræffe», som Aasen seier det i Norsk Ordbog.

Stundom er det folk som er farlege (jf. «vera ein fare for seg sjølv og andre»). Dyr og naturkrefter kan òg skapa farlege situasjonar. Å gjera noko med elgfaren, flaumfaren og skogbrannfaren er ikkje berre berre, men det hjelper å vera merksam på faremomenta og vita korleis ein tolkar fareskilt og faresignal. Elles gjeld det å minka brannfaren, eksplosjonsfaren, kollisjonsfaren og smittefaren. Nokre reagerer farleg fort når dei ser folk i livsfare, og reddar dei med fare for sitt eige liv.

I utgangspunktet er det ingen fare med dei som taper i spel og sport. Dei kan trøysta seg med ei farleg god kake eller liknande. Men det høver bra å nytta fare om tevling og leik, jamvel om det sjeldan er fare for livet: «Dei står i fare for å rykkja ned i år.» «Ho er ein målfarleg spelar.» «Laget verkar faretrugande sterkt.» Elles veit me at «otten gjer faren større enn han er». Ottefulle Ludvig ser farar alle stader, og det hjelper lite å seia at faren er over.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

Dokumentarfilmskapar Øystein Mamen har følgt innsette og tilsette på ein jesuittisk stilleretreat i Halden fengsel.

Dokumentarfilmskapar Øystein Mamen har følgt innsette og tilsette på ein jesuittisk stilleretreat i Halden fengsel.

Foto: Mop distribusjon

FilmMeldingar

Ansikt, innsikt, utsikt

Øystein Mamen gjer døra høg og porten vid i Straff.

Brit Aksnes
Dokumentarfilmskapar Øystein Mamen har følgt innsette og tilsette på ein jesuittisk stilleretreat i Halden fengsel.

Dokumentarfilmskapar Øystein Mamen har følgt innsette og tilsette på ein jesuittisk stilleretreat i Halden fengsel.

Foto: Mop distribusjon

FilmMeldingar

Ansikt, innsikt, utsikt

Øystein Mamen gjer døra høg og porten vid i Straff.

Brit Aksnes
Frank Rossavik er sakprosaforfattar og kommentator i Aftenposten. Like før han fylte fire år, forsvann nesten all høyrsel.

Frank Rossavik er sakprosaforfattar og kommentator i Aftenposten. Like før han fylte fire år, forsvann nesten all høyrsel.

Foto: Leikny Havik

BokMeldingar

Frank Rossavik har skrive ei rørande bok om korleis eit høyrselstap kan påverka kven du blir.

ErikMartiniussen
Frank Rossavik er sakprosaforfattar og kommentator i Aftenposten. Like før han fylte fire år, forsvann nesten all høyrsel.

Frank Rossavik er sakprosaforfattar og kommentator i Aftenposten. Like før han fylte fire år, forsvann nesten all høyrsel.

Foto: Leikny Havik

BokMeldingar

Frank Rossavik har skrive ei rørande bok om korleis eit høyrselstap kan påverka kven du blir.

ErikMartiniussen

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis