Misunning er ei snikande gift, vert det sagt, og det kan vera freistande å senda giftige augnekast til den ein er misunneleg på. Giftige kommentarar kan òg forgifta stemninga. Slik forgifting er utriveleg og kan merkja folk for livet, men livsfarleg er det som regel ikkje. Om du derimot gjev folk giftdrykk eller skyt på dei med giftfengde piler, og vert gripen, kjem du til å få ei hard straff. Det kan du ta gift på!

Nokre forgiftar den dei er gift med, men er det elles nokon samanheng mellom gift og gift? Giftskål og giftarmål er då ulike saker? Ja, men det er eit samband her. Adjektivet gift (‘som har gått inn i ekteskap’) og dei andre gift-orda er alle i ætt med gjeva. Meir presist er adjektivet gift opphavleg perfektum partisipp til gifta (norr. gipta, gifta), som er avleitt av eit substantiv som har hovudtydinga ‘det å gjeva bort, gåve’, men som òg har vore nytta i den meir avgrensa tydinga ‘det å gjeva bort (dotter si) i ekteskap’. Det er den tydinga som ligg til grunn for gifta og adjektivet gift.

Substantivet gift (‘det å gjeva bort, gåve’) ter seg mellom anna i samansetjingar som medgift og avgift. Engelsk gift (‘gåve’) er lånt frå nordisk. Gift i tydinga ‘stoff som skader eller drep ein organisme’ er same ordet. Det som har hendt, er at tydinga har endra seg frå ‘gåve’ til ‘døyeleg gåve’. Slik bruk av ordet finst alt i gamalhøgtysk (nytta frå ca. 750–1050). Med tida har denne tydinga funne vegen inn i nordisk, med lågtysk forgifta hakk i hæl.

Me har òg arveordet eiter, som fyrst og fremst har vore nytta om svidande eller giftig væske frå ormar, maur og segndyr (t.d. drakar). I Snorre-Edda les me at Tor får gjort det av med Midgardsormen, og so «sig han daud til jorda for eiteret som ormen blæs på han». Me veit elles at Tor kunne verta eitrande sinna. Men eiter og galle er vel meir Loke si greie?

Om me oppdagar at nokon forgiftar unge sinn, kan me prøva å finna ei motgift mot den ulaglege påverknaden. Og dei som driv med dumping av giftig avfall, kunne ha hatt eit giftmerke i panna. Mange slags giftstoff kan skada eller gjera ende på oss, jamfør røykforgifting, matforgifting, alkoholforgifting, kolosforgifting og blodforgifting. Likevel kan gift vera berginga vår: Mange er vortne lækte med cellegift.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com