JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Ord om språkKunnskap

Berg og bægjegrindar

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2360
20240216
2360
20240216

Folk som misser interessa for ei tekst når dei støyter på ord dei ikkje skjønar, gjer lurt i å styra unna Olav Nygard. Han utvida ordtilfanget sitt jamt, fyrst og fremst gjennom å lesa og granska ordbøker. Ei av hovudkjeldene hans var Norsk Ordbok (1914) av Steinar Schjøtt. Når han fann eit ord som hadde nett den tydinga eller klangen han var ute etter, nytta han det, jamvel om ordet var lite kjent elles.

Nokre av oss stortrivst med språkleg detektivarbeid. Me har ikkje noko imot å slå opp i ordbøker midt i diktlesinga eller kika på ordlista som står bakarst i mange av utgåvene med Nygard-dikt. Nei, ordtilfanget er halve moroa! Å arbeida seg gjennom tekster med uvanlege ord er å «gå ein topptur i språket», som Arild Bye skriv i ein artikkel om Kristofer Uppdal (Språknytt 3/2011).

Kva er so eit «vanskeleg» ord? Det ymsar frå lesar til lesar, men me har gjerne ei aning om kva for ord som er ålment kjende og ikkje. I Nygard-ordlistene finn me ord som fyndels (‘initiativrik’), glòn (‘lysning’), rygd (‘redsle, gru’), timd (‘augnesyn, øygning av noko fjernt’) og traamøle (‘misstemning, dårleg lune, trass’). Her skal me sjå nøgnare på to andre ord: møne og bægje.

Møne er då grei skuring, kan me tenkja. Men sjå her: «Aa ungdoms himel! Solvarmt, solvarmt spralar / det mønelangs av bringeeld som brann» (frå «Til son min»). Og i «No kvil deg» står det at «her sildrar fram or heimsens merg og møne / ei heilag saft». Læt det ikkje litt vel underleg at safta sildrar fram frå mønet? Eller at bringeelden er oppå mønet?

Det er ikkje inkjekjønnsordet møne (‘takrygg’) Nygard har nytta her, men ein nær slektning: hokjønnsordet møne, som tyder ‘ryggmerg’. Jorda «rengjer/ si graaberg-møne ut», står det i «Til ein ven paa Italiaferd». Båe møne-orda er runne av ei rot som tyder ‘stikka fram, stå ut’. Andre nærskylde ord er man, manke og munn.

Ordet bægje kan vera eit bægje for lesaren. Bægje tyder ‘hindring, stenge’ og er avleitt av adjektivet båg (‘meinsleg, uhøveleg, lei, tverr’). Det finst òg som verb: «Du står og bægjer for meg.» Å kjenna bægje-orda er lurt, for Nygard nyttar dei tidt. Han skriv til dømes om ein «evig bægjestein», «bægjegrindar» og ei «bægjall (‘stengjande’) elvebylgje». Dikt-eget i «Kong mann» «reiser bægjemur».

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Folk som misser interessa for ei tekst når dei støyter på ord dei ikkje skjønar, gjer lurt i å styra unna Olav Nygard. Han utvida ordtilfanget sitt jamt, fyrst og fremst gjennom å lesa og granska ordbøker. Ei av hovudkjeldene hans var Norsk Ordbok (1914) av Steinar Schjøtt. Når han fann eit ord som hadde nett den tydinga eller klangen han var ute etter, nytta han det, jamvel om ordet var lite kjent elles.

Nokre av oss stortrivst med språkleg detektivarbeid. Me har ikkje noko imot å slå opp i ordbøker midt i diktlesinga eller kika på ordlista som står bakarst i mange av utgåvene med Nygard-dikt. Nei, ordtilfanget er halve moroa! Å arbeida seg gjennom tekster med uvanlege ord er å «gå ein topptur i språket», som Arild Bye skriv i ein artikkel om Kristofer Uppdal (Språknytt 3/2011).

Kva er so eit «vanskeleg» ord? Det ymsar frå lesar til lesar, men me har gjerne ei aning om kva for ord som er ålment kjende og ikkje. I Nygard-ordlistene finn me ord som fyndels (‘initiativrik’), glòn (‘lysning’), rygd (‘redsle, gru’), timd (‘augnesyn, øygning av noko fjernt’) og traamøle (‘misstemning, dårleg lune, trass’). Her skal me sjå nøgnare på to andre ord: møne og bægje.

Møne er då grei skuring, kan me tenkja. Men sjå her: «Aa ungdoms himel! Solvarmt, solvarmt spralar / det mønelangs av bringeeld som brann» (frå «Til son min»). Og i «No kvil deg» står det at «her sildrar fram or heimsens merg og møne / ei heilag saft». Læt det ikkje litt vel underleg at safta sildrar fram frå mønet? Eller at bringeelden er oppå mønet?

Det er ikkje inkjekjønnsordet møne (‘takrygg’) Nygard har nytta her, men ein nær slektning: hokjønnsordet møne, som tyder ‘ryggmerg’. Jorda «rengjer/ si graaberg-møne ut», står det i «Til ein ven paa Italiaferd». Båe møne-orda er runne av ei rot som tyder ‘stikka fram, stå ut’. Andre nærskylde ord er man, manke og munn.

Ordet bægje kan vera eit bægje for lesaren. Bægje tyder ‘hindring, stenge’ og er avleitt av adjektivet båg (‘meinsleg, uhøveleg, lei, tverr’). Det finst òg som verb: «Du står og bægjer for meg.» Å kjenna bægje-orda er lurt, for Nygard nyttar dei tidt. Han skriv til dømes om ein «evig bægjestein», «bægjegrindar» og ei «bægjall (‘stengjande’) elvebylgje». Dikt-eget i «Kong mann» «reiser bægjemur».

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

Den dårlege kommuneøkonomien gjer det krevjande for kommunane å levere helse- og omsorgstenester, ifølge ein rapport frå KS.

Den dårlege kommuneøkonomien gjer det krevjande for kommunane å levere helse- og omsorgstenester, ifølge ein rapport frå KS.

Foto: Gorm Kallestad / NTB

Ordskifte

Skal unge funksjonshemma tilbake til institusjonane?

IdaHauge Dignes
Den dårlege kommuneøkonomien gjer det krevjande for kommunane å levere helse- og omsorgstenester, ifølge ein rapport frå KS.

Den dårlege kommuneøkonomien gjer det krevjande for kommunane å levere helse- og omsorgstenester, ifølge ein rapport frå KS.

Foto: Gorm Kallestad / NTB

Ordskifte

Skal unge funksjonshemma tilbake til institusjonane?

IdaHauge Dignes
Cecilie Grundt med Vigleik Storaas, David Andersson og Fredrik Villmow.

Cecilie Grundt med Vigleik Storaas, David Andersson og Fredrik Villmow.

Foto: Sigbjørn Berven

MusikkMeldingar
Lars Mossefinn

Solide røter

Cecilie Grundt har sett saman eit lojalt lyttande band.

Eivind Trædal har sete i Oslo bystyre for MDG sidan 2015. I vår kom det fram at han stiller seg til disposisjon for stortingslista til MDG.

Eivind Trædal har sete i Oslo bystyre for MDG sidan 2015. I vår kom det fram at han stiller seg til disposisjon for stortingslista til MDG.

Foto: Cappelen Damm

BokMeldingar
Gjermund BakkeliHaga

Den tunge kampen mot bileufori

Eivind Trædal viser fram politikkens fallitt på transportfeltet i boka På ville veier.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Jim Watson / AFP / NTB

Samfunn

Trump ord for ord

Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.

Flytande gull: Få ting er så godt som olivenolje – om han er rette typen.

Flytande gull: Få ting er så godt som olivenolje – om han er rette typen.

Foto: Pxhere.com

Frå matfatetKunnskap

Olivenolje

Jomfruer veit visst ikkje alltid å ta seg betalt.

Siri Helle
Flytande gull: Få ting er så godt som olivenolje – om han er rette typen.

Flytande gull: Få ting er så godt som olivenolje – om han er rette typen.

Foto: Pxhere.com

Frå matfatetKunnskap

Olivenolje

Jomfruer veit visst ikkje alltid å ta seg betalt.

Siri Helle

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis