Den 24. august år 410 e.Kr. er ein svart dag i europeisk historie, ein av dei svartaste. Den dagen fall Roma, hovudstaden i den kjende verda, for barbarane.

Edward Gibbon, som har skrive om romarrikets oppgang og nedgang, skildrar hendinga slik:

«Ved midnattstid vart Den Salariske Porten stille opna, og innbyggjarane vart vekte av den høge lyden frå den gotiske trompeten. 1163 år etter at Roma var grunnlagd, vart den keisarlege byen, som hadde underlagt seg og sivilisert ein så stor del av manneætta, overgitt til det ustyrlege raseriet til dei germanske og skytiske stammane.»

Ein historisk epoke, romartida, var over. Og ein ny epoke, mellomalderen, var i gang.

Det ante nok den tids menneske ingenting om. Dei såg berre det som gjekk under, ikkje det som kom.

Mellomalderen vart oppfunnen eit tusenår seinare. Då hadde renessansen slått rot, med si dyrking av antikken, gammaltida, og dei italienske bystatane blomstra. Det var ei gyllen tid.

Og tusenåret frå katastrofen i 410 til dagens gylne tilstand vart ei mørk mellomtid, då lyset var borte. Historieskrivinga blomstra, bystatane fekk historia si skriven – av folk som Niccolo Machiavelli og Flavio Bondi. Den siste var den første som delte historia i oldtid, mellomalder og nyare tid, ei oppdeling som ettertida gjorde til si.

Og mellomalderen, medium aevum, var skapt. Og han vart verande, mørk, gåtefull og dyster. Svart mellomalder vart eit levande omgrep, nesten eit skjellsord.

Og mellomalderen greip om seg. Også asiatiske historikarar overtok mellomalderen og fann rom for både kinesisk og indisk mellomalder i nasjonar med historie som var svært ulik den europeiske.

I dag er mellomalderen langt på veg rehabilitert. Renessansens dystre bilete av perioden er rekna som tankelåst og klisjéprega. Det viste seg, også her, at alle historiske epokar er interessante om ein berre ser etter og ikkje berre møter med låste haldningar og oppfatningar.

Men omgrepet lever framleis. Mellomalderen vandrar framleis rundt i historiebøkene. Men han er ikkje så mørk lenger.

Vår eiga dansketid var lenge ein baktalt epoke. «Firehundreårig natten ruget over apekatten», seier målstrevaren Huhu i Peer Gynt. Historikarar omtala epoken som ei uekte lodding, mellom stortida i norsk mellomalder og den nye nasjonen som var på opptur.

Det vart ein del av bygginga av norsk sjølvkjensle og nasjonalkjensle å sverte dansketida, for så vidt også svensketida, som vart mykje kortare.

I dag er også dette biletet langt meir nyansert. I heile danske- og svensketida var vi utan eit norsk hoff. Hoffet, med adel og maktpersonar krinsande omkring, var ein sterk maktfaktor i dei fleste europeiske land. Adelen fylte posisjonane rundt kongen og styrte landet, sivilt og militært.

Vårt hoff var i København, og sidan i Stockholm. Spesielt i dansketida var Noreg plaga av dansk adel som kom hit og tok for seg og regjerte.

Den norske adelen døydde ut. Det var langt mellom norske stormenn, mykje lenger enn både i Danmark og Sverige, for ikkje å snakke om statar som Prøysen, Austerrike, England og Frankrike. Og Carl Johan fekk ikkje gjeninnført adelen, som han gjerne ville.

Stortinget var vrangt, også her.

Då Napoleon hadde rota rundt i Europa og sett Noreg i spel, som det vel heiter i dagens språk, var vegen til den politiske makta for nordmennene mykje kortare enn for svært mange andre.

Dei som skulle verne kongen og hans makt, var få og veike, og dei vart sopte bort, av bønder, akademikarar, kristne lekfolk og andre.

Vi fekk parlamentarismen, folkevald kontroll med konge og regjering, før mange andre.

Og då arbeidarrørsla trengde seg fram, gjekk det fredeleg for seg. Det flaut ikkje blod på norsk grunn i prosessen, som det gjorde mange andre stader.

Dansketida gav oss eit makttømt samfunn, som gjorde makta lettare å ta for politiske nykomarar.

Så er det nok på tide å rehabilitere dansketida også. Ho la til rette for ei idyllisk og fredeleg ettertid.

Andreas Skartveit