Dersom du gjev deg til å kosta oppkøyrsla med tannkost, går det vel like seint som lus på ein tjørekost. Men om kostebilen kjem, går det so det kost!

Kosting er med andre ord ei mangslungen verksemd der det gjeld å velja rett reiskap. Stråkosten og piassavakosten kan kanskje nyttast om einannan, men det er keitt å bruka skurekosten som barberkost og byta ut målarkosten med ein oppvaskkost. Skal tru korleis «ur-kosten» såg ut?

Det er likt til at han var laga av kvist og kvas: Arveordet kost kjem truleg av ei rot som tyder ‘kvister, lauvverk’. Det er mogleg at kvist og kvas høyrer til same ordfamilien. Kva med kvast? Etter alt å døma har kvast kome til oss frå dansk, som har lånt det frå tysk. Tysk Quast(e) tyder ‘dusk, pensel’, og i røynda er det same ord som kost, berre i ei anna form. Liknande former av ordet er nederlandsk kwast, svensk kvast og færøysk kvastur. I dansk og norsk er a-en vorten o, og v-en er borte. Rett nok valde Aasen skrivemåten kvost i landsmål (t.d. kvosteskaft), men han noterte at ordet oftast vart uttala kost.

Verbet kosta overlappar med ord som feia og børsta, og ofte er det eitt feitt kven av dei me brukar. Du kan «kosta støvet av noko» (jf. turka, blåsa, børsta støvet av), «kosta over nokon» (jf. feia over, ‘ha sex med’) og «kosta hesten» (børsta, strigla). Jamvel om det er mogleg å kosta seint og varsamt, plar me kosta med ei viss kraft og fart. Difor høver det godt å bruka kosta om ulike former for jaging, skyssing og fyking. Prøysen skriv om å «koste unga uti kjøkkenet», og me kan fint «kosta av garde» – susa av garde – utan kost. Mindre tilrådeleg er det å «kosta til» (banka) nokon. I Norsk Ordbok finn me attpåtil ordet kostefei, som rimeleg nok tyder ‘oppstyr, leven’.

Mest fart i sakene vert det når reiskapen er ny. Eller som ordtaket seier: «Nye kostar feiar best.» Det er helst nytilsette eller nyvalde (og ofte unge) personar som har gleda av å verta samanlikna med ein kost. Dei kastar seg over arbeidet og blygjest ikkje for å bryta med hevdvunnen praksis. Om verksemda di har køyrt seg fast i gamle mønster, kan du gå ut og kunngjera at det trengst nye kostar. Då kan det henda at framfuse stortalent kjem feiande i flokk og fylgje og kostar ut både deg og kollegaene og heile kostebinderiet.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar. E-post: kristin.fridtun@gmail.com