Ord om språk
Midt på treet
Nokre likar seg over tregrensa, men det er triveleg under henne òg. Kva er vel betre enn å setja seg på ein trestubbe og høyra suset i trekronene og sjå trebjørnen hoppa frå tre til tre? Det er jamvel likt til at pasientar som ser ei treklyngje frå sjukeromsglaset sitt, frisknar til snøggare enn dei som berre ser ein murvegg (Roger S. Ulrich, 1984). Å blåsa i trea er soleis det siste me skal gjera.
Treblåsarane er nok samde. Dei blæs luft inn i instrument som opphavleg vart laga av tre. I dag er dei visst radt av metall. Folk som derimot blæs i vokstrane me kallar tre, kan me gjerne kalla hespetre og tulltre. Skiljet mellom vyrket og planta kjem tydeleg fram i svensk: Når grannane våre talar om ‘vedtre, trevyrke’, nyttar dei forma trä («impregnerat trä»), medan voksteren heiter träd («klättra i träd», äppelträd, trädgård).
Forma med d ter seg òg i målføre i Nordfjord og på Sunnmøre. Det som har hendt, er at den bunde artikkelen er vorten ein del av ordet, om lag slik: norrønt tréit (‘treet’) > trét > tred > eit tred. Ordet verden i dansk og bokmål har råka ut for det same (nyno. verd, sv. värld). Når me talar om trevyrket, nyttar me som oftast ubunden form («innreiing i tre»). Det er truleg grunnen til at svensk trä har halde seg i den tydinga.
Arveordet tre står støtt i nordisk og engelsk. Det er i ætt med ord som traust, tru og trygg og kjem truleg av ei rot som tydde ‘vera fast, solid’. Ikkje alle tre står like støtt, men det gamle ordtaket gjeld likevel: «Det fell ikkje tre med fyrste hogg.» Med andre ord: Ein lyt streva litt, skal ein vinna fram. Mange har streva med planting, hogging, sending og anna arbeid med tre (jf. trelast, treindustri, trevare). Trehendte treskallar og andre trenevar kan nok laga balltre, men å setja opp trehus, driva med treskurd og laga treskor vert for vanskeleg.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
