Makta og lova
Frå venstre Washington, Jefferson, Roosevelt og Lincoln, medan Adams glimer med fråvær i Mount Rushmore-monumentet; han sende ein landsmann til det britiske skafottet.
Rettsstaten inneber at alle, også makta, er bundne av lova. Det britiske omgrepet the rule of law er i så måte betre og meir presist enn vårt, rettsstaten. Lova styrer, og ho styrer alle. Ho garanterer rettferd for borgarane og at makta ikkje kan gjere som ho vil.
Vegen til rettsstaten har vore lang. Mange vil hevde at vandringa starta i 1215, i England. Der la stormennene fram sitt Magna Charta Libertatum, det store fridomsbrevet. Det sikra stormennene mot overgrep frå kongen. Skattlegging måtte godkjennast av riksrådet. Alle hadde krav på å bli dømde av likemenn når dei møtte i retten. Kyrkja fekk meir makt i eigne saker.
Det vart lagt band på makta.
Nedturen for kongsmakta hadde starta. Stormennene fekk meir makt og fleire rettar. For folk flest var rettsløysa som før. Det tok lang tid før dei nærma seg maktapparatet.
Etter kvart vart denne maktspreiinga nedfelt i skrivne konstitusjonar, såkalla grunnlover. Det var ei slik grunnlov vi fekk på Eidsvold i 1814. Kongen fekk ei nasjonalforsamling, rettnok vald av få, til å streve med. Konfliktfritt vart ikkje dette.
USA har i dag ein president som slit med å forstå korleis konstitusjonen avgrensar makta hans. Gong etter gong opplever han at rettsapparatet, med grunnlova i handa, stansar dei gode ideane hans. Dommarar, til og med borte på Hawaii, kan etter grunnlova stanse ein styringskåt president. Og dei gjer det.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
