Dei som er gode til å læra frå seg, kan gjera det skarpt som lærarar og lærebokforfattarar. Dei treng ikkje vera sprenglærde, men ein viss boklærdom må dei ha. Det er bra om dei er læreviljuge òg. Mange emne er so store og innfløkte at det er uråd for eit vanleg menneske å verta utlært eller fullært, og det er ikkje visst at lærenæme flogvit kjem i mål heller. Trøysta er at «ein lærer so lenge ein lever», dimed kan lærarar jamt læra seg nye saker som dei i neste omgang kan læra bort.

Verbet læra er eit låneord som har vore med oss lenge. Norrønt læra (‘undervisa, læra opp’) kjem anten frå lågtysk leren (‘læra, undervisa’) eller gamalengelsk l?ran (‘undervisa’). Læra har grunntydinga ‘få til å vita’, difor er det rimeleg at dei som gjev kunnskap, vert kalla lærarar. I mellomalderen var det vanlegast å nytta eit anna ordpar: verbet kenna (‘gjera kjend, læra’, eig. ‘få til å kunna’) og substantivet kennari (‘lærar’). Desse orda er framleis vanlege i islandsk: «Hún kennir mér frönsku.» (‘Ho lærer meg / underviser meg i fransk.’)

Kva kallar me dei som får eller eignar til seg kunnskap? Stundom nyttar me ord frå lære-ætta (t.d. læresvein, læregut, lærling), men som regel grip me til ord som elev (eig. ‘lyfta, heva; oppseda’) og student (eig. ‘ein som strevar etter noko, er ihuga’). Me kan like fullt bruka læra om aktiviteten deira. Med andre ord: Læra kan visa til både det å gjeva kunnskap («læra borna å lesa») og det å få eller vinna seg kunnskap («læra alfabetet», «læra å sykla», «ha lett for å læra»). I engelsk er det annleis. Der vert teach nytta om å undervisa, medan learn vert nytta om å ta til seg kunnskap. Ein learner er difor ikkje ein lærar, men ein elev. Frå engelsk har me dessutan lånt ordet folklore, og sistelekken -lore er i ætt med substantivet lære. Folklore er ‘kunnskapen åt folket’.

Me kan bruka lære om opplæring («gå i lære», jf. òg faglært og ufaglært); framstilling eller fag (rettslære); samling av læresetningar (truslære, ranglære, «den rette læra»). Hjå nokre menneske er det langt mellom liv og lære: Dei lever ikkje slik dei seier at me bør gjera. Dei kunne hatt bruk for ein lærepenge (eig. ‘løn, avgift som ein betalar for opplæring’). Og som ordtaket seier: «Betre ulærd og vitug enn lærd og uvitug.»

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com