Kvilelaus i kaffikvilda
Me kan ikkje kvila hovudet i hendene medan hendene kviler i fanget, og det er vel ikkje so lett å kvila augo på eit kvileskjer (eig. ‘(langt) skeisetak der skeiselauparen kviler eller ser ut til å kvila’) heller. Å kvila middag midt i våpenkvila går derimot fint. Under store tre er det god kvileskugge, og møbel er slett ikkje naudsynt, om me skal tru ordtaket: «Ein kan kvila so godt på ein stein som på ein stol.»
Jamvel om me kan kvila godt utan møbel, har hokjønnsordet kvile lenge vore nytta om det møbelet me kviler mest i. Norrønt og islandsk hvíla tyder ‘seng’, og ordet kan òg nyttast slik i færøysk og mange norske målføre, jamvel om seng (fær. song) er vorte hovudnemning mangstad. Samansetjingane kvileklede og kvileliggjande tyder ‘sengklede’ og ‘sengliggjande’, og ordlaget «fara i kvila» har vore nytta om kvinner som skal føda (jf. «liggja i barselseng»).
Den eldste kjende tydinga til kvile er ‘stode med ro; kvilestad’. Slik sett er det rimeleg at me kan bruka kvile om både ‘ro, stogg, avslappa tilstand’ og ‘stad der ein tek det med ro, lege, seng’. Mange nyttar helst kvild når dei talar om ro og stogg («få seg ei lita kvild»). Elles har me verbet kvila og inkjekjønnsorda kvile («Gud signe kvilet!») og kvilande (‘det å kvila; kvilestilling; arbeidsøkt; veglengd ein kan gå i eitt utan å kvila; kvilestad’). Hankjønnsordet kvil er ei temmeleg ung form. Merk elles at det er substantivet kvile som løyner seg bak tysk weil (‘fordi, sidan’), nederlandsk wijl (‘fordi’) og engelsk while (‘medan’). I desse måla har kvile truleg endra tyding frå ‘ro, kvilestad’ til ‘tid der ein kviler’ og ‘tid, stund’, som so har vorte funksjonsord.
Kvile er dessutan i ætt med latin quies (‘kvile, ro’), som ligg til grunn for engelsk quiet (‘ro, fred’; det er òg eit adjektiv ‘still, fredeleg’ og verb ‘døyva, stilla’). Den som vil ha det «quiet», kan fara på kvilerom eller kvileheim, nyta kviledagen eller kvila på laurbæra. Nokre tek jamvel eit kvileår. Me må likevel hugsa at «måteleg kvilt er inga tid spilt». Det er ikkje støtt so lett å finna rette jamvekta mellom arbeid og kvile, men ansvaret kviler på oss sjølve. Til sist skal me kvila æveleg alle saman. Nokon skal fylgja oss til siste kvilestaden, der me vonleg får kvila i fred.
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Me kan ikkje kvila hovudet i hendene medan hendene kviler i fanget, og det er vel ikkje so lett å kvila augo på eit kvileskjer (eig. ‘(langt) skeisetak der skeiselauparen kviler eller ser ut til å kvila’) heller. Å kvila middag midt i våpenkvila går derimot fint. Under store tre er det god kvileskugge, og møbel er slett ikkje naudsynt, om me skal tru ordtaket: «Ein kan kvila so godt på ein stein som på ein stol.»
Jamvel om me kan kvila godt utan møbel, har hokjønnsordet kvile lenge vore nytta om det møbelet me kviler mest i. Norrønt og islandsk hvíla tyder ‘seng’, og ordet kan òg nyttast slik i færøysk og mange norske målføre, jamvel om seng (fær. song) er vorte hovudnemning mangstad. Samansetjingane kvileklede og kvileliggjande tyder ‘sengklede’ og ‘sengliggjande’, og ordlaget «fara i kvila» har vore nytta om kvinner som skal føda (jf. «liggja i barselseng»).
Den eldste kjende tydinga til kvile er ‘stode med ro; kvilestad’. Slik sett er det rimeleg at me kan bruka kvile om både ‘ro, stogg, avslappa tilstand’ og ‘stad der ein tek det med ro, lege, seng’. Mange nyttar helst kvild når dei talar om ro og stogg («få seg ei lita kvild»). Elles har me verbet kvila og inkjekjønnsorda kvile («Gud signe kvilet!») og kvilande (‘det å kvila; kvilestilling; arbeidsøkt; veglengd ein kan gå i eitt utan å kvila; kvilestad’). Hankjønnsordet kvil er ei temmeleg ung form. Merk elles at det er substantivet kvile som løyner seg bak tysk weil (‘fordi, sidan’), nederlandsk wijl (‘fordi’) og engelsk while (‘medan’). I desse måla har kvile truleg endra tyding frå ‘ro, kvilestad’ til ‘tid der ein kviler’ og ‘tid, stund’, som so har vorte funksjonsord.
Kvile er dessutan i ætt med latin quies (‘kvile, ro’), som ligg til grunn for engelsk quiet (‘ro, fred’; det er òg eit adjektiv ‘still, fredeleg’ og verb ‘døyva, stilla’). Den som vil ha det «quiet», kan fara på kvilerom eller kvileheim, nyta kviledagen eller kvila på laurbæra. Nokre tek jamvel eit kvileår. Me må likevel hugsa at «måteleg kvilt er inga tid spilt». Det er ikkje støtt so lett å finna rette jamvekta mellom arbeid og kvile, men ansvaret kviler på oss sjølve. Til sist skal me kvila æveleg alle saman. Nokon skal fylgja oss til siste kvilestaden, der me vonleg får kvila i fred.
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Fleire artiklar
Nicolas Leirtrø, Øyvind Leite og Amund Storløkken Åse utgjer trioen med namnet I Like to Sleep.
Foto: Sigrid Erdal
Spanande klangunivers
Trondheimstrioen har laga ei mangfaldig plate.
Isbilar er ikkje noko nytt, men heller ikkje nokon garanti for kvalitet.
Foto via Wikimedia Commons
Isbilen spelar høgt, men taper på kvalitet.
Kor mykje vatn er det eigentleg mogleg å ha i ein iskrem og framleis få han til å likne ein fløyteis?
Foto: Seth Wenig / AP / NTB
Eit teikn på frustrasjon
Korkje Trump eller Biden har i røynda full kontroll på auke og fall i inflasjon eller kriminalitet.
Else Hagen: «Familie» (1950), olje på lerret. Rolf E. Stenersens samling / Munchmuseet.
Etterlysing og turné
Else Hagen er i dag eit ukjent namn for mange, men det er i endring.
Anders Folkestad og Torbjørn Ryssevik meiner det er nødvendig å styrke den vidaregåande skulen si studieførebuande rolle.
Gorm Kallestad / NTB
Studieopptak og skulifisering
Statsråden gjer rett i å avvise opptaksprøver som hovudveg til høgare utdanning.
Papiravisa