Det er Åge Aleksandersen som spør over vogga til sonen sin. Han kjenner ikkje svaret, men han har ei von og eit ønske: mykje lys og mykje varme.

Formuleringa hans er ei presis formulering av det den industrielle revolusjonen har levert dei siste par hundreåra. Poenget med den industrielle revolusjonen er at han utvikla ein teknologi som gjorde det mogeleg å utløyse oppsamla og bunden energi og setje han i arbeid. Kolet kunne takast i bruk og erstatte veden, som var i ferd med å bli mangelvare. Og maskinane kunne starte.

Når vi flyg inn over Oslo mot Gardermoen ein sein kveldstime, ligg byane som store lysflekker under oss. I desse byane bur folk godt og varmt, same kva årstida er.

I historia er dette svært nytt. I den norske vinteren var det mørket og kulda som rådde. Det var livets vilkår. Den industrielle revolusjonen, med teknologien og energibruken sin, har endra dette. Framleis kan vinteren vise makta si og stelle til dramatikk, men nordmenn sit ikkje lenger i mørket og frys. Vi har fått mykje lys og mykje varme.

Parallelt med denne utviklinga har det levt ein grunnleggjande skepsis til det ho fører med seg. Det byrja alt i Kina, då dei som dei første byrja å ta kolet i bruk til fyring. Naturen og det gode landlivet ville ta skade av det nye. Hos oss har vi hatt våre konfliktar om kraftutbygging og oljeutvinning. Industriutbygginga i det vakre Hardanger, med Odda, Ålvik og Tyssedal, møtte sterk motstand.

Og industrien har aldri fått den plassen i litteraturen som jordbruket fekk. Dagros og livet på sætra vandra trufast gjennom skuleverket, medan dampmaskinen fekk greie seg med fysikktimane.

I Das Kapital slår Karl Marx fast at om eit land som til dømes USA legg storindustrien som grunnlag for utviklinga si, også i jordbruket, vil landet øydeleggje seg sjølv og kjeldene til rikdom.

Framtida var usikker, også då. Og forvirringa rådde. I 1899 hevda sjefen for det amerikanske patentverket at no var alle oppfinningar gjorde. Nokre år seinare hevda Lord Kelvin, president i vitskapsselskapet, at fysikken no var ferdigutvikla. Vi var i mål. Og så kom Albert Einstein.

Optimistane var mange. Mandel Creighton, biskop og historikar, slo fast at historia vår byggjer på den vitskaplege hypotesen om at manneætta stendig går framover. Slik var det, vitskapleg fastslått.

Oppfinnarane, som Thomas Edison, vart heltar for framtidsoptimismen. I 1870-åra kom det ut ei bok om oppfinnarane. Der blir dampmaskinen, døropnaren for den industrielle revolusjonen, løfta mot skyene: «Dampmaskinen, som meir enn noka anna nyvinning, meir enn Alexanders tog til India, meir enn oppdaginga av Amerika, har omskapt livsvilkåra for menneska, har fjerna avstanden mellom folka, har avskaffa dei politiske og nasjonale grensene, har tusendobla kreftene, har gjort det billegare å byggje, har lindra fattigdommen, fordi han utjamnar ved å sende overskotet dit nauda rår, han mangedoblar det dyraste vi har, som er vår levetid, og han løfter mennesket eit trappesteg opp ved å frigjera mennesket frå mykje mekanisk og grovt arbeid.»

Så langt lovtalen over det dampspyande og røykspyande vedunderet som sette alt i gang, berre hundre år gammalt då dette vart skrive.

Mennesket har definisjonsmakt over den verda vi lever i, das Ding für mich, som Kant sa. Somme kan oppleve jorda som ein jammerdal, medan andre kan oppleve den same jorda som ein god stad å vere. For nokre er industrien berre larm, støv og naturforderving. For andre er han velstand og fridom.

Utviklingsoptimismen er éin måte å møte framtida på. I historia dukkar han opp her og der, før han blir borte og dukkar opp igjen. Han lovar ei betre framtid.

Men han har problem med røyndommen, og han lever eit usikkert liv. Og framtidstrua skifter med tid og vilkår.

I førre hundreåret var det politiske rørsler som satsa stort på å love ei strålande framtid. Optimismen var stor. Det enda i katastrofar.

Industrien lova lettare arbeid og stor rikdom. Han heldt ord. Framtida vart det han lova. Det vart mykje lys og varme.

No sender naturen oss meldingar som kan tyde på at det vart i meste laget av lys og varme. Den ureflekterte entusiasmen og utviklingsoptimismen ved industri og energibruk er neddempa.

Optimismen er ein ustabil tankemodell. Det har han alltid vore.

Andreas Skartveit