Augnekontakt er ofte viktig og fint, andre gonger er det beint fram utriveleg. Både folk og dyr kan kjenna seg truga om du ser dei rett i augo. Stundom hjelper det å smila, men det kan òg gjera vondt verre. Med andre ord gjeld det å nytta augo på rett måte til rett tid. Det er ikkje alltid so lett, men éi lekse har me alle lært: Det er stygt å glo.

Dei av oss som er sjåande, veit kor leitt det er å verta glodd på. Me veit òg kor lett det er å gløyma skikk og bruk og glo sjølv. Ja, me sit og glor rett som det er. Det er temmeleg nytt å bruka glo soleis. Glo hadde opphavleg tydinga ‘skina, gløda’, og ordbøkene fortel at ordet mellom anna er i slekt med gul, glas, gull, galle og dei to substantiva glo og glød, som historisk sett er same ordet.

Norrønt glóa vart nytta i tydinga ‘vera gloande; skina, glimra’. Slik er det framleis i islandsk (glóa) og færøysk (glógva). «Glógva sum gull» (eig. ‘glo som gull’) tyder då ‘glima/skina som gull’. Biletlege seiemåtar finst òg, jamfør færøysk «har glógvar ikki í», som tyder noko slikt som «der finst ingen ljospunkt». Til og med i engelsk (glow) og tysk (glühen) vert verbet nytta om å skina og gløda, men tydinga ‘sjå på, stira, glana’ er faktisk registrert i mellomengelsk. I dag er det berre i norsk, svensk og dansk at det er vanleg å bruka verbet soleis. Me veit ikkje presis korleis denne tydingsendringa gjekk føre seg, men glo har i alle fall vore mykje nytta om augo som glitrar og skin. «Det glor i katteauga», står det i Nynorskordboka. I Islex-ordboka står nesten ordrett det same, berre på islandsk (her nyttar eg d for stungen d): «Augu kattarins glódu í myrkrinu.»

Glo er visseleg ikkje det einaste ordet som målber at me ser stivt eller dumt på noko(n). Me kan til dømes glana, glåpa, glåma, kopa, stira og måpa – då gaper me samstundes. Eit stirande augnelag kan me rett og slett kalla stir, og du kan mellom anna «få eller ha sauestir(en)». Du kan stira framfor deg eller ut i lufta, og du kan glo i veggen eller taket. Nokre skifter mellom å stira på sin eigen navle og glana på andre folk. Det har vore spesielt vanleg å glana på bryllaupsfestar, og ein slik ubeden gjest har mellom anna vore kalla glanar, glankar, glåmar og kikar: «Det kom mange kikarar til bryllaupsgarden om kvelden.» 

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com