Det nærmar seg jul, og Lukas skal atter, som i farne hundreår, fortelje om fødselen i Betlehem.

Det er ei stussleg og ugrei historie. Ei ung ugift kvinne føder eit barn i ein stall, av alle stader, med dyrelukt og møkk. Herberga var fulle.

Lukas sprengjer ramma for det stusslege og grå ved å fylle på med nokre gjetarar som høyrer englesong, og Matteus kan fortelje om vismenn som kjem heilt frå Austerland for å sjå den nyfødde.

Forteljinga sprikjer.

Evangeliet påstår at Gud vart menneske, der og då. At Gud valde seg ei så fattig ramme for denne dramatiske og historiske hendinga, har ettertida streva med.

I dag er denne blodige og ugreie hendinga gjord til ein idyll, fullstappa med musikk, bilete, gåver, juletre og alt det andre som høyrer jula til hos oss.

Slik har det ikkje alltid vore. Hundreåra etter hendinga i Betlehem var fulle av strid om kva det faktisk var som hende. At Gud vart menneske, var ikkje til å forstå. Det var å blande eld og vatn. Gud var noko heilt anna enn menneska, das ganz Andere, som den tyske teologen Karl Barth seinare slo fast. Forståinga av kven Gudesonen og Menneskesonen var, kløyvde kyrkjer. Det vart brukt makt i striden, og blod rann. Dette streva filosofane, teologane og dei lærde med.

Biletkunstnarane melde seg òg på. Betlehemshendinga utfordra dei. Det vart ein dramatisk strid om det i det heile skulle lagast bilete av bibelforteljingane. Moselova sa nei. Striden vart bitter, og blod rann her òg. Dei reformerte kyrkjene er biletfrie, som muslimske gudshus også er.

Kunstnarane og ettertida pussa opp og glorifiserte den enkle forteljinga hos Lukas. Når Gud vart menneske, kunne det ikkje skje så simpelt som Lukas fortalde. Det måtte vere meir stil. Gudsmora måtte stasast opp. Og så vart gjort. Kyrkjekunsten er full av praktbilete frå stallen i Betlehem.

I grunnen er dette ein folkeleg og kunstnarleg protest mot den kristne læra om inkarnasjonen. Etter denne læra var Kristus fullt og heilt menneske. Paulus var eintydig på det.

I kyrkjekunsten fekk han med seg nokså mykje himmelsk prakt likevel. Gudesonen var ikkje fullt og heilt menneske. Kunstnarane lét den allmektige Gud sjå til at det vart meir stil og fasong over det heile enn det er i den enkle forteljinga hos Lukas.

Dette forsøket på å løfte forteljinga ut av det triste og trivielle i situasjonen, kjem også fram i språket.

Protestantismen løfta Bibelen ut av latinen og inn i dei folkespråka som grodde fram. Desse språka var i utvikling, i motsetning til latinen, som var ferdigutvikla.

Denne språkutviklinga gjorde det nødvendig med nye bibelomsetjingar jamleg. Bibeltekstane er rituelle tekstar, med aura og nimbus, i eit opphøgt språk. Kor opphøgd skal det vere? Dei som vil revidere, meiner bibelspråket bør liggje nær kvardagsspråket, ettersom bibelforteljingane er kvardagshistorier, som forteljinga om fødselen i Betlehem. Og dei handlar om ein Gud som vart kvardagsmenneske, som oss i alt.

Når bibelforteljingane vart kledde i kvardagsspråk, opplevde mange det som stillaust og platt. Språket burde løfte forteljingane, slik kyrkjekunsten gav forteljingane smak og stil.

Ved siste bibelomsetjinga fekk vi ein hissig debatt om det skulle heite sau eller får i Bibelen. Spørsmålet vart viktig fordi bibelforteljingane er fulle av dette dyret. Sauen vann, og fåret miste den prioriterte bibelske posisjonen. Det har no berre fårikålen att i norsk daglegspråk.

Og avstanden til Bibelens Galilea er blitt mindre for born i skule og søndagsskule. Dei hadde sauer der òg, som borna vel kjenner til.

I «Julekveldsvisa» sopar Alf Prøysen stasen og glitteret bort frå hendinga i Betlehem. Om julestjerna skriv han:

Den fysste gong hu skinte, så laga hu ei bru

Imillom seg og himmel’n og ei krubbe og ei ku.

Her var det ikkje mykje stas. Som det heller ikkje er hos Lukas.

Andreas Skartveit