Ein fødsel, som er den einaste inngangen til livet for oss alle, er blod, smerte og dramatikk. Slik er det, og slik har det alltid vore.

Grunnboka i vår kultur, Bibelen, har si forklaring på kvifor det er slik, alltid har vore slik og alltid vil vere slik.

Smerta og blodet ved fødselen er Herrens straff over evadøtrene fordi Eva sette seg opp mot Herrens vilje og åt av den forbodne frukta.

Herrens straff for dette syndefallet var verk og vande for den fødande kvinna og sveitting for brødet for mannen.

Så har kvinnene, i all tid, i verk og vande, hatt hovudansvaret for at ætta lever vidare.

Kvinnene har nok alltid hjelpt kvarandre i den møda moseboka talar om. Men etter kvart steig det fram spesialistar, kvinner som kunne meir om fødslar og den slags enn dei andre.

Hos oss vart dei kalla jordmødrer, fordi fødselen i gammal tid skjedde på golvet, på jorda, og den nyfødde vart då lagd på golvet for å bli styrkt av den krafta som var i jorda. Romarane kalla jordmora obstetrix, av verbet obstare, å stå framfor. Obstetrixa stod framfor barnet som kom. Hos engelskmennene heiter ho midwife. Mid er same ordet som med, og wife tydde kvinne i ein del engelske dialektar. Jordmora var kvinna som var med.

Ved formannskapslovene frå 1837 fekk lokalsamfunna, kommunane, meir å seie i eigne saker. Men dei fekk òg meir ansvar, for helse, skule og mykje anna. Og dei måtte få pengane, det vesle dei hadde, til å strekke til. Budsjetta, ei nyskaping, var som dei var, då òg. Og dei budsjettansvarlege forsvarte seg bistert mot nye utgifter, då òg.

18. april 1843 fekk kommunestyret i Finnøy inn ein søknad om å tilsetje uteksaminerte, fastlønte jordmødrer. Søknaden vart avvist, med denne argumentasjonen: «Da saavidt vides ingen ulykkelig Barnselstilfælde har rammet dette Præstegjeld, ønsker Kom.bestyrelsen ikke for tiden eksaminerede, lønnede Jordemødre ansatte.»

Det var ikkje gjort med dette. Livet gjekk sin gang, og det kom stendig nye born. 5. august 1859, 16 år seinare, kom saka opp på nytt. Svaret vart det same, fordi «(…) man i Findøe Formandsskabsdistrikt har flere og til dels duelige Fødselshjælpersker, og man ikke har hørt ytringer om trang til en ansatt Gjordemoder (…)».

Men distriktslegen gav seg ikkje. I 1864 fekk han avvist eit framlegg om støtte til utdanning for ei jordmor. To år seinare, i 1866, fekk han gjennomslag: «Findøe Præstegjeld skal herefter udgjøre et Jordemoderdistrikt hvor der skal ansettes en eksamineret Jordemoder med en aarlig Løn af 20 Spesidaler af Kommunekassen, mod at hun faar et lignende Beløb af Amtskassen.»

Tre år seinare skreid dei omsider til verket og greip i pengepungen. Gjertrud Andersdatter fekk 50 spesidalar til utdanning, rettnok som lån. Ho var ei særs dugande jordmor som vart verande i yrket i tretti år. Ho vart sett pris på, og då ho gjekk av i 1907, fekk ho ein kommunal pensjon på 30 kroner i året, og tilsvarande frå fylket. Seinare på året var pensjonen auka til 50 kroner i året med ni mot tre røyster. Pengane sat ikkje laust.

Den nye jordmora på Finnøy, etter pioneren Gjertrud Roda, som steig av i 1907, var Sigrid Hovda. 30 år seinare, i 1937, tok ho imot meg, i ein fødsel som var vanskeleg både for mor og meg.

Dette er etter måten fersk historie. Når dei styrande mennene i dei nye kommunane skulle få pengane til å rekke til, fekk dei fødande kvinnene greie seg som best dei kunne, utan tilgang på den faglege hjelpa som faktisk fanst.

Framleis kan media fortelje om bunadskledde kvinner som går i tog for å sikre seg at storsamfunn og småsamfunn garanterer at dei får den hjelpa som finst når dei skal setje nye menneske til verda.

Straffa for Evas syndefall er tung nok som ho er, om ein ikkje også skal nektast tilgang på den kunnskapen som i dag faktisk finst, hos jordmødrer og andre.

Andreas Skartveit