Ord om språk
I søkk og kav
Teikning: May Linn Clement
«Der leikade fisk ned i kavet», heiter det i «Nordmannen» av Ivar Aasen. Dersom ein vil sjå den leiken, må ein kava i tydinga ‘dukka’ eller finna seg ein kavbåt (‘undervassbåt’) eller eit kamera som toler å vera på djupet. For kav tyder mellom anna ‘(hav)djup’, og ein kjem ikkje dit om ein ligg og kavar på grunna.
Norrønt kaf hadde tydingane ‘neddukking i noko; symjing under vatn; sjødjup; sjø’. Ordet «kavar opp» (‘dukkar opp’) i vendingar som taka kaf (‘dukka’) og sigla í kaf (‘sigla i senk’). Stundom vart det nytta om snø, som i samansetjingane kafafjúk (‘tett snøfok’, jf. snøkave) og kafhlaup (‘det å søkka under, t.d. i snø’).
Nedi vatnet og snøen er det tett, og mange av orda som er i ætt med kav, viser just til noko som er tett, tungt og kvelande. Det gjeld til dømes substantiva kvav (‘det å vera tung for bringa’) og kov (‘tett snødrev; issvull i bekk; tung pust’) og verba kvamna, kvavna, kovna (‘verta kjøvd, mista pusten’) og dessutan kjøva (‘kvela; sløkkja; verta oppdemd av is’).
Formene som byrjar på kv (som kvav), er dei eldste, men elles veit me ikkje so mykje om opphavet til denne ordflokken. Det er ingen grunn til å kava seg opp over det eller klaga sårt med gråtkjøvd røyst. Tenk heller på det gromme ordet kavetroll, som er eit av mange namn på billa og billefamilien vasskalv.
Nokre folk vert lett forkava eller oppkava, og nokre har meir å kava med enn andre, men alle kavar med sitt. Norrønt kafa tydde ‘dukka, symja under vatn’. Me kan framleis seia «dei kava under kjølen», men kjem alle til å skjøna at me talar om dukking?
Det ligg nær å tenkja at kava har endra tyding frå ‘dukka’ til ‘gjera symjerørsler’ til ‘gjera ihuga rørsler med armar og bein’ til ‘streva, bala, ha det annsamt’. Me kan kava med leksene og gråten og verta heilt utkava (utmødde). På same måte kan kav nyttast om kiv, slit og ståk («mas og kav på jobben»).
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
