JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Kunnskap

I eigne rekkjer

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2360
20200703
2360
20200703

Mange av oss har lært at me skal rekkja fram handa når me møter nye folk, og når me har halde på slik i ei årrekkje, kan det vera vanskeleg å venja seg av med det. Å rekkja tunge er derimot usømeleg og noko me helst ikkje skal gjera, i alle fall ikkje når ei farsott er ute og rekkjer (her: ‘går på måfå, fer frå stad til stad’).

Det knyter seg ei rekkje spørsmål til verbet rekkja og substantivet rekkje. Når me rekkjer faret etter desse orda, ser me at dei truleg er i ætt med adjektivet rak. Det rimar bra, for me nyttar ofte rekkja i tydinga ‘strekkja opp, ut eller fram, spenna, retta’. Men korleis er tilhøvet mellom rekkja og rekka (‘nå; strekka til, vera nok; vara’)? Til skilnad frå rekkja har rekka sterk bøying (rakkrokke), og somme ordbøker seier at rekka truleg kjem av norrønt hrøkkva (‘rukkast; krypa i hop; fara unna’, sterkt verb), medan rekkja kjem av norrønt rekja (‘strekkja ut; røkja etter; greia ut, seia fram’, lint verb). Tydingsendringa til rekka, frå ‘krypa i hop’ til ‘strekka til’, kjem venteleg av påverknad frå lågtysk recken.

Å rekkja kan vera ei heilt vanleg, lekamleg rørsle, som når me rekkjer opp handa, rekkjer nokon eit fat eller rekkjer skinn (‘strekkjer og skrapar (barka) skinn’). Me kan òg overrekkja eitkvart. Hendene spelar dessutan hovudrolla når me rekkjer opp noko me har strikka eller hekla, og me kan jamvel nytta rekkja om hår: «Ho rekkjer opp flettene.» So har me ei rad biletlege tydingar. Me kan bruka rekkja om å fortelja noko (utan atterhald), å finna eller fylgja spor etter nokon og å fylgja ei rekkje (av hendingar, tankar, folk e.l.) attover: «Han rekkjer utor seg alt han veit.» «Dei har rekt vegen etter henne.» «Det er ein lang tråd å rekkja» (d.e. ei lang hendingsrekkje å fylgja attover).

Substantivet rekkje brukar me i fyrste rekkje om rader eller liner, og det finst ei rekkje slike rekkjer, jamfør desse orda, som står i vilkårleg rekkjefylgd: fjellrekkje, kongerekkje, årsaksrekkje, knaggrekkje, tipperekkje og tankerekkje. Ei husrekkje er noko anna enn eit rekkjehus, og ei talrekkje er noko anna enn eit rekkjetal (‘ordenstal’). Det rekkje-ordet som tyder ‘reling; (smal) trestong’ (jf. «kasta noko over rekkja»), kjem visst frå lågtysk. Rekkverk høyrer i hop med dette rekkje-ordet.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Mange av oss har lært at me skal rekkja fram handa når me møter nye folk, og når me har halde på slik i ei årrekkje, kan det vera vanskeleg å venja seg av med det. Å rekkja tunge er derimot usømeleg og noko me helst ikkje skal gjera, i alle fall ikkje når ei farsott er ute og rekkjer (her: ‘går på måfå, fer frå stad til stad’).

Det knyter seg ei rekkje spørsmål til verbet rekkja og substantivet rekkje. Når me rekkjer faret etter desse orda, ser me at dei truleg er i ætt med adjektivet rak. Det rimar bra, for me nyttar ofte rekkja i tydinga ‘strekkja opp, ut eller fram, spenna, retta’. Men korleis er tilhøvet mellom rekkja og rekka (‘nå; strekka til, vera nok; vara’)? Til skilnad frå rekkja har rekka sterk bøying (rakkrokke), og somme ordbøker seier at rekka truleg kjem av norrønt hrøkkva (‘rukkast; krypa i hop; fara unna’, sterkt verb), medan rekkja kjem av norrønt rekja (‘strekkja ut; røkja etter; greia ut, seia fram’, lint verb). Tydingsendringa til rekka, frå ‘krypa i hop’ til ‘strekka til’, kjem venteleg av påverknad frå lågtysk recken.

Å rekkja kan vera ei heilt vanleg, lekamleg rørsle, som når me rekkjer opp handa, rekkjer nokon eit fat eller rekkjer skinn (‘strekkjer og skrapar (barka) skinn’). Me kan òg overrekkja eitkvart. Hendene spelar dessutan hovudrolla når me rekkjer opp noko me har strikka eller hekla, og me kan jamvel nytta rekkja om hår: «Ho rekkjer opp flettene.» So har me ei rad biletlege tydingar. Me kan bruka rekkja om å fortelja noko (utan atterhald), å finna eller fylgja spor etter nokon og å fylgja ei rekkje (av hendingar, tankar, folk e.l.) attover: «Han rekkjer utor seg alt han veit.» «Dei har rekt vegen etter henne.» «Det er ein lang tråd å rekkja» (d.e. ei lang hendingsrekkje å fylgja attover).

Substantivet rekkje brukar me i fyrste rekkje om rader eller liner, og det finst ei rekkje slike rekkjer, jamfør desse orda, som står i vilkårleg rekkjefylgd: fjellrekkje, kongerekkje, årsaksrekkje, knaggrekkje, tipperekkje og tankerekkje. Ei husrekkje er noko anna enn eit rekkjehus, og ei talrekkje er noko anna enn eit rekkjetal (‘ordenstal’). Det rekkje-ordet som tyder ‘reling; (smal) trestong’ (jf. «kasta noko over rekkja»), kjem visst frå lågtysk. Rekkverk høyrer i hop med dette rekkje-ordet.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

Helsedirektoratet i Noreg tilrår same behandling for ME og kronisk utmatting.

Helsedirektoratet i Noreg tilrår same behandling for ME og kronisk utmatting.

Foto: NTB

Ordskifte

«I dag får ikkje ME-pasientane rett behandling.»

Bjørn K. Getz Wold
Helsedirektoratet i Noreg tilrår same behandling for ME og kronisk utmatting.

Helsedirektoratet i Noreg tilrår same behandling for ME og kronisk utmatting.

Foto: NTB

Ordskifte

«I dag får ikkje ME-pasientane rett behandling.»

Bjørn K. Getz Wold
Kathrine Nedrejord er forfattar, dramatikar og scenekunstnar. Ho er samisk med røter i Kjøllefjord i Finnmark, men har budd i Paris sidan 2011.

Kathrine Nedrejord er forfattar, dramatikar og scenekunstnar. Ho er samisk med røter i Kjøllefjord i Finnmark, men har budd i Paris sidan 2011.

Foto: Fartein Rudjord

BokMeldingar

Eg ropar om det heile tida

Boka til Kathrine Nedrejord er både pamflett og roman.

Hilde Vesaas
Kathrine Nedrejord er forfattar, dramatikar og scenekunstnar. Ho er samisk med røter i Kjøllefjord i Finnmark, men har budd i Paris sidan 2011.

Kathrine Nedrejord er forfattar, dramatikar og scenekunstnar. Ho er samisk med røter i Kjøllefjord i Finnmark, men har budd i Paris sidan 2011.

Foto: Fartein Rudjord

BokMeldingar

Eg ropar om det heile tida

Boka til Kathrine Nedrejord er både pamflett og roman.

Hilde Vesaas

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis