Kva er den største fordelen ved å bu ved havet? Regn, rå og fuktig luft er det iallfall ikkje. I det minste ikkje på denne tida av året, fem blå grader er kaldare her enn innaskjers. Derimot kan det vere dei endelause solnedgangane eller den nesten like endelause himmelen: Den lange horisonten er god å ha på korte, tronge dagar.

Men om vi ser vekk frå det mentale, og i staden går økonomisk til verks: Kan den største fordelen ved å bu ved havet vere dei to–tre månadane i året ein kan hauste hummar utan å betale ei krone?

Fiskar vi tomt?

Mellom 1. oktober og 30. november kan kven som helst hauste om lag så mykje hummar ein vil i Sogn og Fjordane (og heilt til svenskegrensa, med nokre unntak; nordover er sesongen lenger). Eg kom litt seint i gang, men har likevel rokke å trekke 13 glinsande svarte hummarbeist opp av havet. Ti av dei fekk vere med heim, tre måtte hivast attende: Ein var for liten, og to var for fruktbare.

Gratis hummarfiske for alle som gidd å registrere seg via MinID eller BankID eller liknande, og få sitt eige deltakarnummer hjå Fiskeridirektoratet, inneber nemleg ikkje at vi berre kan fiske som vi vil: All hummar under 25 centimeter er freda. All hummar med synleg rogn er freda. Kvart deltakarnummer og kvar båt kan ha maksimalt ti teiner i havet samstundes. I tillegg finst det til saman 14 reservat langs norskekysten der det ikkje er lov å fiske hummar i det heile.

Kvifor er det slik? Vel, den sanninga høver ikkje så godt inn i det romantiske biletet av kystlivet: Eigentleg er det truleg for lite hummar til at vi alle burde få lov å fangste fritt på han. Truleg har talet på hummar minska i Noreg sidan 1960-åra, og i haust har forskarar brukt ord som «kritisk» og «historisk» om kor lite hummar som er i havet vårt. Så kvifor held vi fram med å fiske han?

Forvaltningsproblem

Det fyrste paradokset lyser imot oss: Hummarbestanden vert rekna ut frå kor mange humrar som vert fiska. Det er talet på humrar som vert tatt, profesjonelt og privat, i dei månadene hummarfisket er ope, som fortel oss kor mange humrar vi har. Forskarane brukar tal på humrar i kvar teine som utgangspunkt. Er det godt nok?

«Vi har ingen gode metoder for å beregne hvor mye hummer det er langs kysten», sa forskar ved Havforskings­instituttet Alf Ring Kleiven til Forskning.no i oktober.

Nei, med tanke på kor ettertrakta råvara er, veit vi overraskande lite om hummar. Fyrste gong ein verkeleg gjekk inn for å telje kor mange som finst, var i fjor.

Det gjer det freistande å halde fram med å spørje kor sikker ein eigentleg er på at det er så få humrar der ute. Og kva veit ein eigentleg om kva tiltak som fungerer? Er det total freding, eller held det å skjerme dei små, slik ein gjer i dag? Eller burde ein heller forlenge forbodet mot å ta humrar over 32 centimeter, som i dag gjeld frå Lindesnes til svenskegrensa, til å gjelde heile landet, sidan større humrar legg fleire egg og har større sjanse for å få pare seg enn små humrar?

Trass i at Havforskings­instituttet nyleg lanserte resultat som ikkje syner fleire humrar i reservata, men derimot at dei som er der, er større, veit vi lite om dette enno. Kanskje er det difor vi held fram fisket og kryssar fingrar for at vi ikkje øydelegg noko vi ikkje kan rette opp att.

Kanskje held vi fram med å fiske og ete hummar for å minne oss sjølve på at så forbaska god er han faktisk ikkje – iallfall ikkje verd å betale massevis av hundrelappar for på restaurant. Eg trur dei fleste, om dei verkeleg kjende etter, ville vere samde i at krabbane, som myldrar i teinene sjølv om hummaren ikkje fann det for godt å slå seg ned der, er monaleg meir smaksrike.

Men dei er altså ikkje like sjeldne. Truleg er det der det ligg. Sjeldan hummar vert sin eigen verste fiende. Samstundes er det ingen tvil om at hummar er god og næringsrik mat – og ei råvare som får mange som elles ikkje haustar av nærnaturen, til å gjere nett det. Dersom det ikkje skadar han, bør dei få halde fram.

Der har økosystemforvaltninga ei skikkeleg utfordring.

Siri Helle