JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Kunnskap

Hjerneskaking

Etter ei gjennomgått skaking vil hjernen vera spesielt sårbar ei tid, slik at ein ny ­hovudskade kan verta katastrofal.

Illustrasjon: Patrick J. Lynch / Wikimedia Commons

Kunnskap

Hjerneskaking

Etter ei gjennomgått skaking vil hjernen vera spesielt sårbar ei tid, slik at ein ny ­hovudskade kan verta katastrofal.

Illustrasjon: Patrick J. Lynch / Wikimedia Commons

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
5000
20240301

Haldor Slettebø er spesialist i nevrokirurgi og skriv om medisin ein gong i månaden.

5000
20240301

Haldor Slettebø er spesialist i nevrokirurgi og skriv om medisin ein gong i månaden.

Ein mann (60) ligg urørleg i skibakken etter eit spektakulært fall. Kona hans kjem hakk i hæl. Ho ropar til mannen, men får ikkje svar. Langsamt vaknar han til, bablar litt, det kjem nokre einstavingsord, og etter kvart svarar han.

Med litt hjelp kjem han seg på beina. Han har ein øm kul i bakhovudet, hugsar ikkje kva som har skjedd, omtåka som han er. Mannen er ikkje seg sjølv, tykkjer kona. Det tek ein halvtime før han er heilt attkjennande.

Med denne sjukehistoria får han diagnosen heileskaking eller hjerneskaking; commotio cerebri på fagspråket. På bokmål hjernerystelse. Han har dunka bakhovudet mot eit hardt underlag og fått symptom på at heilen, hjernen, er blitt skaka. For det fyrste eit kortvarig medvitstap: ein periode han ikkje var til å få kontakt med. Det fortel om ein relativt kraftig skade. For det andre eit minnetap: han hugsa ikkje noko av det som hende. Han har altså eit tomrom i minnet, ein amnesi, på mange minuttar – både før og etter sjølve skaden. For det tredje var han forvirra og hadde uskjøneleg tale ei kort stund etter skaden.

«Aller viktigast er det å observera kor vaken pasienten er, og om han er orientert.»

Behandling

Alle desse symptoma viser at hjernefunksjonen var påverka av skaden, men også at tilstanden betra seg raskt. Dersom me hadde teke CT- eller MR-bilete, ville dei mest sannsynleg ha vist at hjernen hans såg normal ut. Hovudet toler ganske mykje av ytre påkjenningar før hjernen får synleg skade. Men funksjonen i nervecellene toler mindre. Difor kan minnet og medvitet falla ut for ei kort stund sjølv om hjernen ser intakt ut på bileta.

Det vanlege er at sviktande hjernefunksjonar, som medvitstap, forvirring og uklår tale går over på nokre minuttar etter ein lettare hovudskade. Minnetapet, amnesien, kan vera meir omfattande og i nokre tilfelle spenna over mange timar.

Den uheldige skilauparen vår har hatt så alvorlege symptom at han bør observerast på sjukehus med det same. Aller viktigast er det å observera kor vaken pasienten er, og om han er orientert. Ein sjeldan gong, kanskje i 1–2 prosent av tilfella, kan det koma ei forverring i tilstanden ved at pasienten blir desorientert, surrete, trøytt og sløv, kanskje medvitslaus. Det tyder på ei kompliserande indre bløding, noko som krev snøgg operasjon.

Etter ei gjennomgått skaking vil hjernen vera spesielt sårbar ei tid, slik at ein ny hovudskade kan verta katastrofal. Difor treng pasienten ro i eit par dagar, deretter må aktiviseringa skje steg for steg, med jamn framdrift så lenge restsymptoma er lette og på retur. Fotballspelarar, til dømes, må gjennomgå streng vurdering hjå lækjar før dei får koma tilbake på banen etter ei gjennomgått hjerneskaking.

Rotasjon ved slag gjer vondt verre og aukar risikoen for hjerneskaking, som til dømes då José María Gatica møtte Luis Federico Thompson til boksekamp i 1952.

Rotasjon ved slag gjer vondt verre og aukar risikoen for hjerneskaking, som til dømes då José María Gatica møtte Luis Federico Thompson til boksekamp i 1952.

Seinfylgjer

Hovudverk er det vanlegaste symptomet etter hjerneskaking. I tillegg kan ein vera irritabel, lyssky, kjenna seg svimren, oppleva konsentrasjonsvanskar og synsforstyrringar eller vera uvanleg trøytt. Dei fleste symptoma går over etter ei veke eller to. Stundom kan det ta litt lengre tid, men som regel vil utsiktene vera gode.

Nokre få pasientar får langvarige plager i form av hovudverk, trøyttleik og konsentrasjonsvanskar. Vedvarande plager i mange veker, såkalla post-commotio-syndrom, kan tala for oppfylging hjå spesialist – med revurdering av diagnosen og elles retta mot dei dominerande problema. Som oftast dreier det seg om migrene, depresjon, svevnvanskar, nakkeplager eller synsforstyrringar.

Elles veit me at hovudskadar kan vera skadelege også på lang sikt. Det er kjent at fotballspelarar og boksarar har auka risiko for demensutvikling seinare i livet, truleg som fylgje av ein idrettskarriere med hjerneskakingar.

Grader av skadar

Nokre få hovudskadar er så massive at dei er dødelege med det same. I Ynglingesoga, til dømes, høyrer me om kong Adils, som fall av hesten, at «hovudet hans kom mot ein stein så hausen brotna, og hjernen vart liggjande på steinen. Det vart banen hans».

I vår tid kan moderne behandling av ikkje fullt så alvorlege skadar stundom vera livreddande. Det kan skje med akutt kirurgi der ein fjernar ei blodkake som trykkjer på hjernen, etterfølgd av langvarig intensivbehandling. Heldigvis er det eit fåtal av hovudskadane som krev så omfattande behandling. Dei aller fleste, truleg godt over 90 prosent, er av det «lette» slaget, det vil seia av typen hjerneskaking – med god prognose for fleirtalet av pasientane.

På glattisen

I Noreg ser me langt færre hovudskadar enn i mange andre land, sidan me har færre alvorlege trafikkulukker og mindre vald. Men over år finn me ein tydeleg tendens til at fleire eldre blir råka av hovudskadar, oftast i samband med fall i trapp eller på glattisen. Og dei over 70 toler dette langt dårlegare enn dei unge. Kanskje eldrebylgja går over av seg sjølv?

Haldor Slettebø

hsletteb@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Ein mann (60) ligg urørleg i skibakken etter eit spektakulært fall. Kona hans kjem hakk i hæl. Ho ropar til mannen, men får ikkje svar. Langsamt vaknar han til, bablar litt, det kjem nokre einstavingsord, og etter kvart svarar han.

Med litt hjelp kjem han seg på beina. Han har ein øm kul i bakhovudet, hugsar ikkje kva som har skjedd, omtåka som han er. Mannen er ikkje seg sjølv, tykkjer kona. Det tek ein halvtime før han er heilt attkjennande.

Med denne sjukehistoria får han diagnosen heileskaking eller hjerneskaking; commotio cerebri på fagspråket. På bokmål hjernerystelse. Han har dunka bakhovudet mot eit hardt underlag og fått symptom på at heilen, hjernen, er blitt skaka. For det fyrste eit kortvarig medvitstap: ein periode han ikkje var til å få kontakt med. Det fortel om ein relativt kraftig skade. For det andre eit minnetap: han hugsa ikkje noko av det som hende. Han har altså eit tomrom i minnet, ein amnesi, på mange minuttar – både før og etter sjølve skaden. For det tredje var han forvirra og hadde uskjøneleg tale ei kort stund etter skaden.

«Aller viktigast er det å observera kor vaken pasienten er, og om han er orientert.»

Behandling

Alle desse symptoma viser at hjernefunksjonen var påverka av skaden, men også at tilstanden betra seg raskt. Dersom me hadde teke CT- eller MR-bilete, ville dei mest sannsynleg ha vist at hjernen hans såg normal ut. Hovudet toler ganske mykje av ytre påkjenningar før hjernen får synleg skade. Men funksjonen i nervecellene toler mindre. Difor kan minnet og medvitet falla ut for ei kort stund sjølv om hjernen ser intakt ut på bileta.

Det vanlege er at sviktande hjernefunksjonar, som medvitstap, forvirring og uklår tale går over på nokre minuttar etter ein lettare hovudskade. Minnetapet, amnesien, kan vera meir omfattande og i nokre tilfelle spenna over mange timar.

Den uheldige skilauparen vår har hatt så alvorlege symptom at han bør observerast på sjukehus med det same. Aller viktigast er det å observera kor vaken pasienten er, og om han er orientert. Ein sjeldan gong, kanskje i 1–2 prosent av tilfella, kan det koma ei forverring i tilstanden ved at pasienten blir desorientert, surrete, trøytt og sløv, kanskje medvitslaus. Det tyder på ei kompliserande indre bløding, noko som krev snøgg operasjon.

Etter ei gjennomgått skaking vil hjernen vera spesielt sårbar ei tid, slik at ein ny hovudskade kan verta katastrofal. Difor treng pasienten ro i eit par dagar, deretter må aktiviseringa skje steg for steg, med jamn framdrift så lenge restsymptoma er lette og på retur. Fotballspelarar, til dømes, må gjennomgå streng vurdering hjå lækjar før dei får koma tilbake på banen etter ei gjennomgått hjerneskaking.

Rotasjon ved slag gjer vondt verre og aukar risikoen for hjerneskaking, som til dømes då José María Gatica møtte Luis Federico Thompson til boksekamp i 1952.

Rotasjon ved slag gjer vondt verre og aukar risikoen for hjerneskaking, som til dømes då José María Gatica møtte Luis Federico Thompson til boksekamp i 1952.

Seinfylgjer

Hovudverk er det vanlegaste symptomet etter hjerneskaking. I tillegg kan ein vera irritabel, lyssky, kjenna seg svimren, oppleva konsentrasjonsvanskar og synsforstyrringar eller vera uvanleg trøytt. Dei fleste symptoma går over etter ei veke eller to. Stundom kan det ta litt lengre tid, men som regel vil utsiktene vera gode.

Nokre få pasientar får langvarige plager i form av hovudverk, trøyttleik og konsentrasjonsvanskar. Vedvarande plager i mange veker, såkalla post-commotio-syndrom, kan tala for oppfylging hjå spesialist – med revurdering av diagnosen og elles retta mot dei dominerande problema. Som oftast dreier det seg om migrene, depresjon, svevnvanskar, nakkeplager eller synsforstyrringar.

Elles veit me at hovudskadar kan vera skadelege også på lang sikt. Det er kjent at fotballspelarar og boksarar har auka risiko for demensutvikling seinare i livet, truleg som fylgje av ein idrettskarriere med hjerneskakingar.

Grader av skadar

Nokre få hovudskadar er så massive at dei er dødelege med det same. I Ynglingesoga, til dømes, høyrer me om kong Adils, som fall av hesten, at «hovudet hans kom mot ein stein så hausen brotna, og hjernen vart liggjande på steinen. Det vart banen hans».

I vår tid kan moderne behandling av ikkje fullt så alvorlege skadar stundom vera livreddande. Det kan skje med akutt kirurgi der ein fjernar ei blodkake som trykkjer på hjernen, etterfølgd av langvarig intensivbehandling. Heldigvis er det eit fåtal av hovudskadane som krev så omfattande behandling. Dei aller fleste, truleg godt over 90 prosent, er av det «lette» slaget, det vil seia av typen hjerneskaking – med god prognose for fleirtalet av pasientane.

På glattisen

I Noreg ser me langt færre hovudskadar enn i mange andre land, sidan me har færre alvorlege trafikkulukker og mindre vald. Men over år finn me ein tydeleg tendens til at fleire eldre blir råka av hovudskadar, oftast i samband med fall i trapp eller på glattisen. Og dei over 70 toler dette langt dårlegare enn dei unge. Kanskje eldrebylgja går over av seg sjølv?

Haldor Slettebø

hsletteb@gmail.com

Fleire artiklar

Tordis Ørjasæter er 97 år gamal og reflekterer rundt det å bli eldre, om litteratur, og dagane som går, og tida som har gått.

Tordis Ørjasæter er 97 år gamal og reflekterer rundt det å bli eldre, om litteratur, og dagane som går, og tida som har gått.

Foto: Mari Parelius Wammer / Cappelen Damm

LitteraturKultur

Å gå på vatnet i ein blå draum

– Alt er så sterkt no som døden er så nær. Og eg drøymer så mykje og så intenst, ei natt drøymde eg at eg gjekk på vatnet!

Hilde Vesaas
Tordis Ørjasæter er 97 år gamal og reflekterer rundt det å bli eldre, om litteratur, og dagane som går, og tida som har gått.

Tordis Ørjasæter er 97 år gamal og reflekterer rundt det å bli eldre, om litteratur, og dagane som går, og tida som har gått.

Foto: Mari Parelius Wammer / Cappelen Damm

LitteraturKultur

Å gå på vatnet i ein blå draum

– Alt er så sterkt no som døden er så nær. Og eg drøymer så mykje og så intenst, ei natt drøymde eg at eg gjekk på vatnet!

Hilde Vesaas
Martin Baldysz debuterte i 2013 og er no ute med roman nummer tre.

Martin Baldysz debuterte i 2013 og er no ute med roman nummer tre.

Foto: Helle Frogner

BokMeldingar
Hilde Vesaas

Tronge sinn ved det vide havet

Martin Baldysz skriv seg inn i eit fortidig ungjentesinn.

Det går mykje kjøt gjennom anlegga til Nortura i desse dagar. Men kva veit dei eigentleg om kvaliteten på det?

Det går mykje kjøt gjennom anlegga til Nortura i desse dagar. Men kva veit dei eigentleg om kvaliteten på det?

Foto: Gorm Kallestad / NTB

Frå matfatetKunnskap
Siri Helle

Slaktetid

Så er det offisielt: Kvalitetssjekken på slakteria er ikkje anna enn eit volummål.

Skodespelarane er plasserte i ein kvit kube.

Skodespelarane er plasserte i ein kvit kube.

Foto: Den Nationale Scene

TeaterMeldingar
Jan H. Landro

Den vanskelege, men nødvendige venskapen

I vårt sted byr på fint samspel i ein rik og lågmælt tekst, som kunne tent på å bli kutta litt.

Kor mykje skal den enkelte forelder ha å seie over barnet? Spørsmålet er til vurdering når barnelova skal oppdaterast.

Kor mykje skal den enkelte forelder ha å seie over barnet? Spørsmålet er til vurdering når barnelova skal oppdaterast.

Foto: Sara Johannessen Meek / NTB

PolitikkSamfunn

Flytterett eller vetorett?

Skal mor eller far kunne ta med seg barna og flytte langt bort etter eit samlivsbrot? Barne- og familiedepartementet vil gjere det vanskelegare for fleire, men møter motstand.

Christiane Jordheim Larsen
Kor mykje skal den enkelte forelder ha å seie over barnet? Spørsmålet er til vurdering når barnelova skal oppdaterast.

Kor mykje skal den enkelte forelder ha å seie over barnet? Spørsmålet er til vurdering når barnelova skal oppdaterast.

Foto: Sara Johannessen Meek / NTB

PolitikkSamfunn

Flytterett eller vetorett?

Skal mor eller far kunne ta med seg barna og flytte langt bort etter eit samlivsbrot? Barne- og familiedepartementet vil gjere det vanskelegare for fleire, men møter motstand.

Christiane Jordheim Larsen

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis