Før krigen var Tyskland eit av dei leiande landa i naturvitskap, til dømes i medisin. Tyskaren Robert Koch står ved sida av den store Pasteur i utviklinga av bakteriologien. Dei gjorde livet farleg for bakteriar og anna smittestoff. Det vart mindre farleg å vere menneske.

Ein av dei store i tysk medisin er kirurgen Ernst Ferdinand Sauerbruch. Far hans døydde av tuberkulose, og han voks opp hos foreldra til mora. Morfaren var skomakar.

Sauerbruch, som var kirurg, kom til å vie livet til kampen mot tuberkulose. For dette arbeidet har han fått ei heidersgrav i Berlin.

Å operere i brystkassa er problematisk. Lungene må ikkje klappe saman. I dag pumpar dei luft inn i lungene under ein brystoperasjon. Tidlegare laga dei eit undertrykkammar der dei opererte. Her var Sauerbruch ein føregangsmann. Alt i 1904 hadde han konstruert eit slikt kammer. Det gjev han plass i medisinhistoria.

Livet hans vart turbulent. Han møtte Hitler tidleg. Ved kuppforsøket i 1923 vart Hitler skadd i aksla, og det var Sauerbruch som tok hand om han.

Sjølv var han ihuga nasjonalist og avskydde Versailles-freden. Han såg tidleg Hitlers mørke sider. Hitler var i grenselandet mellom genialitet og galskap og den galnaste kriminelle i verda, sa han. Likevel skreiv han under på ei lojalitetserklæring til den nasjonalsosialistiske staten som nazistiske professorar hadde teke initiativ til. Nazistane sat tett på tyske universitet.

Nils Uddenberg skriv om Sauerbruch i ei bok som kom ut i 2018, Medisinens historie. Lidelse og helbredelse. Sauerbruch fekk godt betalt for underskrifta si. Han vart Staatsrat, ein prøyssisk ærestittel. I 1937 vart han utnemnd til Reichsforschungsrat. Dermed vart han innblanda i dei medisinske eksperimenta som vart gjorde mot fangane i konsentrasjonsleirane. Han godkjende at sennepsgass vart nytta mot fangar.

Høgdepunktet var nok likevel tildelinga av Deutscher Nationalpreis für Kunst und Wissenschaft. Det var ein alternativ nobelpris som Hitler hadde sett opp etter at den norske Nobelkomiteen hadde gitt Nobels fredspris til Carl von Ossietzky i 1936. Ossietzky hadde avslørt den tyske opprustinga og sat i konsentrasjonsleir då han fekk prisen. Han døydde der. Tildelinga gjorde Hitler rasande, og han la ned forbod mot at tyskarar skulle ta imot nobelprisar. Tildelinga skapte også ein ilter debatt i Noreg. Knut Hamsun var rasande.

Og Hitler skipa altså ein eigen pris. Då krigen var over, ville Sauerbruch vere med på å byggje det nye Tyskland på ruinane av det gamle. Men han tok avstand frå den kommisjonen som var oppnemnd for å granske kva brotsverk tyske legar hadde vore med på i teneste for nazistane. Det skulle det ikkje snakkast om.

Han gjekk med straumen i den nazistiske politikken og var nære på å bli tiltala for krigsbrotsverk etter krigen, skriv Uddenberg. I 1951 gav han ut sjølvbiografien Das war mein Leben. Av boka vart det seinare laga film. Lagnaden innhenta han. Han vart dement og fråteken operasjonskniven.

Tyranniet og barbariet har aldri problem med å finne tenarar. Legen Ernst Ferdinand Sauerbruch berga tallause menneskeliv med livsverket sitt i kamp mot tuberkulosen, den farlegaste sjukdommen på den tida. Og forskingsråd Ernst Ferdinand Sauerbruch, i skuggen av Adolf Hitler, var innblanda i dei medisinske eksperimenta i tyske konsentrasjonsleirar, ein av dei mest groteske skamplettane i medisinens historie.

Han fekk i ei heidersgrav for den medisinske innsatsen sin. Grava ligg ved Wannsee i Berlin. Det var der holocaust vart planlagd. Plasseringa er nok tilfeldig, sjølv om ho vekkjer tankar.

Og Hitlers alternative nobelprisar har fått ein trygg plass i gløymeboka.

Andreas Skartveit