JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Kunnskap

Hakk i hæl

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2359
20180706
2359
20180706

Ordtaket seier at «d’er betre å verkja i hælen enn i hugen». Det tyder at det er betre å gå til foten verkjer enn å trega på at du ikkje gjekk langt nok. Me språkbrukarar kan fritt dikta vidare og laga nye og skjemtande utgåver av ordtaket, til dømes: «D’er betre å verkja i hælen enn å få ein stiletthæl på tåa.» Eller: «D’er betre å gå hakk i hæl enn å hakka i hælen.»

Det ubøyelege ordet hakk i «hakk i hæl» kjem av lågtysk hacke (‘hæl’). I eldre svensk finst seiemåten «i hack och häl», som seinare vart «hack i häl». Det er soleis ikkje tale om hakking i hælen, men merk at hakk ser ut til å vera i ætt med hakka og hake. «Hakk i hæl» skal i alle fall målbera at noko eller nokon kjem tett etter – kanskje so tett at du får hug til å hælsparka dei. Dersom du snur på hælen når nokon går i hælane på deg, kan det verta ein ublid samanstøyt. Same kva: Hæl (norr. hæll) er eit gamalt namn på den attarste delen av foten. I norrønt dukkar ordet opp i ei rad faste vendingar, til dømes «milli höfuds ok hæls» (d.e. ‘mellom hovud og hæl’), som svarar til vårt «frå topp til tå». Ei anna vending er engelsk «head over heels» (‘med beina i vêret; hovudstups’).

Av hæl kjem verbet hæla, som mellom anna vert bruka om å gå snøgt: «Han hæla framom.» «Dei hælar innpå oss.» Me kan òg bruka hæla om å setja hæl på noko, til dømes ein sko. For det er ikkje berre levande skapningar som har hæl: Me plar seia at sokkar og skor har hæl. Dimed kan du strikka ny hæl på ein sokk, og du kan gå med høghæla eller låghæla skor. Men kan ein sko ha akilleshæl?

Den greske segnhelten Akilles skal ha vorten usårleg då mor hans heldt han i elden eller duppa han i elva Styx då han var nyfødd. Men ho heldt han i hælen, difor er hælen det veike punktet hans – det er berre der han kan sårast. Same segna har gjeve namn til den sterke sena som fester tjukkleggmuskulaturen til hælbeinet: akillessena. Denne sena gjer eit viktig arbeid, til dømes er det ho som gjer at me kan stå på tå. Å vera lett på tå er ofte betre enn å vera på hælane (vera i ei lei eller alvorleg stode). Verst er det å verta halden under jarnhæl (verta knust, halden nede), medan «hælane i taket» er noko av det beste: Då er stemninga svært god. Me må berre passa på so me ikkje slår akilleshælane i taket.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Ordtaket seier at «d’er betre å verkja i hælen enn i hugen». Det tyder at det er betre å gå til foten verkjer enn å trega på at du ikkje gjekk langt nok. Me språkbrukarar kan fritt dikta vidare og laga nye og skjemtande utgåver av ordtaket, til dømes: «D’er betre å verkja i hælen enn å få ein stiletthæl på tåa.» Eller: «D’er betre å gå hakk i hæl enn å hakka i hælen.»

Det ubøyelege ordet hakk i «hakk i hæl» kjem av lågtysk hacke (‘hæl’). I eldre svensk finst seiemåten «i hack och häl», som seinare vart «hack i häl». Det er soleis ikkje tale om hakking i hælen, men merk at hakk ser ut til å vera i ætt med hakka og hake. «Hakk i hæl» skal i alle fall målbera at noko eller nokon kjem tett etter – kanskje so tett at du får hug til å hælsparka dei. Dersom du snur på hælen når nokon går i hælane på deg, kan det verta ein ublid samanstøyt. Same kva: Hæl (norr. hæll) er eit gamalt namn på den attarste delen av foten. I norrønt dukkar ordet opp i ei rad faste vendingar, til dømes «milli höfuds ok hæls» (d.e. ‘mellom hovud og hæl’), som svarar til vårt «frå topp til tå». Ei anna vending er engelsk «head over heels» (‘med beina i vêret; hovudstups’).

Av hæl kjem verbet hæla, som mellom anna vert bruka om å gå snøgt: «Han hæla framom.» «Dei hælar innpå oss.» Me kan òg bruka hæla om å setja hæl på noko, til dømes ein sko. For det er ikkje berre levande skapningar som har hæl: Me plar seia at sokkar og skor har hæl. Dimed kan du strikka ny hæl på ein sokk, og du kan gå med høghæla eller låghæla skor. Men kan ein sko ha akilleshæl?

Den greske segnhelten Akilles skal ha vorten usårleg då mor hans heldt han i elden eller duppa han i elva Styx då han var nyfødd. Men ho heldt han i hælen, difor er hælen det veike punktet hans – det er berre der han kan sårast. Same segna har gjeve namn til den sterke sena som fester tjukkleggmuskulaturen til hælbeinet: akillessena. Denne sena gjer eit viktig arbeid, til dømes er det ho som gjer at me kan stå på tå. Å vera lett på tå er ofte betre enn å vera på hælane (vera i ei lei eller alvorleg stode). Verst er det å verta halden under jarnhæl (verta knust, halden nede), medan «hælane i taket» er noko av det beste: Då er stemninga svært god. Me må berre passa på so me ikkje slår akilleshælane i taket.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal
Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal
Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Foto: Frederik Ringnes / NTB

Samfunn
Per Anders Todal

Husforsikring i hardt vêr

Kan klimaendringane føre til at også norske heimar blir umoglege å forsikre?

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Foto: Håkon Mosvold Larsen / NTB

Ordskifte
PerVaglum

Vestre må avslutte konflikter og beklage

«Svært mange av de 300.000 som jobber i Helse-
vesenet, merker daglig følgene av Helseforetaks-
modellen som nå videreføres av Ap og Sp.»

Teikning: May Linn Clement

KommentarSamfunn
Halvor Tjønn

Tid for realitetsorientering

Valet av Donald Trump til president er ikkje noka tilfeldig ulukke, men ei fylgje av dårleg politisk handverk gjennom lang tid.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Foto: Ida Lødemel Tvedt

Samfunn

Hjarte for huset

NEW YORK: Valnatta i New York kjendest som eit antiklimaks etter ei veke på reise i det som alt høyrdest ut som Trumps Amerika.

Ida Lødemel Tvedt
Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Foto: Ida Lødemel Tvedt

Samfunn

Hjarte for huset

NEW YORK: Valnatta i New York kjendest som eit antiklimaks etter ei veke på reise i det som alt høyrdest ut som Trumps Amerika.

Ida Lødemel Tvedt

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis