Kven er hakkekyllingen i norsk husdyrproduksjon? Det er liten tvil om kven som er kongen på haugen: Mjølk, utan fleire heftingar, er synonymt med kumjølk, og kua gjev oss biff, kjøttdeig, smør og kvitost. Sauen er beitepussaren og landskapsopnaren, grisen sørger for pølsebursdag og juleribbe, kyllingen er klimaalibiet i visse krinsar.

Då står vi att med geita. Trass i tallause barnesongar og turistbiletmotiv: Geita har ikkje særleg stor plass i norsk landbruk. Under 200 bønder held tradisjonen, kunnskapen og ikkje minst buskapen levande – og talet går nedover. Interessene til geitenæringa kjem sjeldan høgt på kravlista når jordbruksforhandlingane går i gang. Er det difor geita står så lagleg til for hogg?

Litt teknikk

For hogd, det vert ho. For å skjøne korleis må vi eit lite stykke inn i den tekniske landbrukssjargongen: I årevis har forholdstalet på geitemjølk vore under 1. Det vil seie at geitebønder får levere mindre mjølk enn dei har på kvota: I år er forholdstalet 0,96. Om kvota er 100.000 liter, vil det seie at ein berre får levere 96.000 liter. Tidlegare i år vart mjølkeprisen redusert med over 30 øre per liter. I tillegg har krava til kvalitet vorte høgare: Høgare krav til tørrstoffinnhald, strengare teljing av bakteriar i mjølka og no, når Tine har på høyring (i eigen organisasjon) framlegg til nytt kvalitetsregelverk for mjølkelevering, strengare krav til celletal i den leverte mjølka.

Celletal er ein del av mat­-
produksjonen vi forbrukarar skal vere glade for at nokon andre tenker på for oss. Det er nemleg heilt usynleg, temmeleg komplisert og ganske viktig for kvaliteten vi får inn på kjøkkenet. Eit celletal fortel kor mange kvite blodlekamar det er i mjølka. Det seier noko om helsetilstanden til dyra som har gjeve mjølka: Ved ein betennelse, til dømes, går kvite blodlekamar frå blodet over til mjølka for å slåst mot dei skadelege bakteriane. Slik er lågt celletal eit dyrevelferdstiltak.

Men å få celletalet i mjølka ned til null er i praksis umogleg – særleg i geitemjølk. Celletal i geitemjølk er nemleg høgare enn i kumjølk: Der Tine reduserer mjølkeprisen ved 250.000 talde blodlekamar i kumjølk, er talet 1,2 millionar i geitemjølka.

Kvifor er det slik? Hadde ein visst det heilt sikkert, ville det kanskje ikkje vore slik lenger. Då kunne ein fjerna årsaka, men truleg er ho alt for samansett: Genetikk spelar nok inn. Norske mjølkegeiter har eit breiare genetisk spekter enn norsk raudt fe. At her er større skilnader, kan vere ein styrke, men det gjer òg at ein kan ende med enkeltgeiter med særs høgt celletal.

I tillegg kjem ikkje celletal berre frå genar og sjukdom: Og rørslemønster spelar inn. Eit jur som set på eit dyr som rører seg mykje, går, klatrar, hoppar, leikar og spring, produserer jamt over mjølk med meir celler enn jur som står heilt i ro på bås. Ein geiteflokk på ein støl vil jamt over levere mjølk med høgare celletal enn same geiteflokken i eit fjøs.

Lat geita vere geit

Slik sett kan ein ikkje sette «er lik» mellom dyrevelferd og lågt celletal. For god helse er ikkje berre fråvær av sjukdom – ikkje hos menneske og ikkje hos dyr. God helse er òg å få bruke potensialet sitt. Instinkta. Den naturgjevne åtferda. Skal ein gje geita god helse, må ho få vere ute.

Dette perspektivet må utfordrast i Tines forslag til nytt kvalitetsregelverk for celletal i geitemjølk. For høgt celletal har alltid ført til trekk i mjølkeprisen, og det er for så vidt greitt nok, for vi skal hugse at celletalet òg har følgjer for oss forbrukarar: Høgt celletal gjev dårlegare ysteeigenskapar på mjølka. Lågare kvalitet på produkta.

Og det vil vi jo ikkje ha. Eit viktig spørsmål står likevel att: Kor god kvalitet er god nok? Når Tine alt seier at dei har «verdas beste geitemjølk», kor mykje må dei eigentleg forbetre henne?

Akkurat kor strenge krava til celletal vert i det nye regelverket, er ikkje klart enno, men det vert ei innstramming – ei endring som favoriserer geit i fjøs over geit på fjell. Det er ikkje å ta norsk geit på alvor.

Siri Helle