JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Kunnskap

Friviljug tvang

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2355
20180907
2355
20180907

Tvangsgifte er noko anna enn tvangssamanslåing av kommunar, men dei to sakene har mange sams drag. I båe tilfelle er det tale om å føra i hop nokon som ikkje har gjeve fritt samtykke til det. Den reiskapen me kallar tvinge (t.d. skrutvinge), held på med noko liknande: Ho pressar saman to stykke som elles ikkje hadde vore i lag. Tvang dreiar seg likevel ikkje om spleising og samhald, men om å få noko til å henda – trass motstand.

Meir presist går tvang ut på at éin vilje valsar ned ein annan, og me har ein humoristisk seiemåte som tek tvangen på kornet: «Vil du ikkje, so skal du.» Orda tvang og tvinga har lenge vore nytta om press og nøyding, men det er noko uklårt kvar dei kjem ifrå. Me skal ikkje tvinga oss innpå orda og pressa dei for informasjon, for det er ikkje tvingande naudsynt å kjenna opphavet deira. Me kan fint granska bruken av tvang utan å bruka tvang.

Det ser ut til at tvangen kjem både innanfrå og utanfrå, for det er like vanleg å tvinga seg sjølv som å tvinga andre. Du kan tvinga fram ein smil, tvinga deg or senga og røra deg på ein tvungen måte, og du kan tvinga i deg maten. Tvangsfôring er elles eit kjent fenomen, i alle fall i biletleg form: «Dei tvangsfôrar oss med reklame.» «Nynorskfolk vert tvangsfôra med bokmål.» Stundom er det vanskeleg å seia kva eller kven som tvingar oss. Tvangstankar og tvangshandlingar er lumske saker, og om tvangen vert retteleg ille, kan det henda at nokon tenkjer på å få deg tvangsinnlagd.

Då vil dei bruka tvang fordi dei meiner at det på sikt kjem til å gagna deg. I mange tilfelle vert tvangen nytta just slik: Han er eit litt leitt verkemiddel som skal tena ei god sak. Bandtvangen vernar vilt og bufe, og den gamle murtvangen (forbodet mot å byggja trehus i byane) minska brannfaren. Tvungen skulegang er vel heller ikkje so dumt? Men slipstvangen greier me oss fint utan, i alle fall om me ser stort på det. Visse former for tvang gagnar berre tvingaren, og den som tvingar gjennom at andre skal tvangsflyttast, tenkjer nok mest på seg og sitt. Det sleipaste er å utsetja folk for «friviljug tvang». Då kjenner dei seg nøydde til å godta ei (dårleg) løysing fordi alternativet er verre. Sæle er dei som kan føra utvungne samtaler og elles utfalda seg tvanglaust og fritt!

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Tvangsgifte er noko anna enn tvangssamanslåing av kommunar, men dei to sakene har mange sams drag. I båe tilfelle er det tale om å føra i hop nokon som ikkje har gjeve fritt samtykke til det. Den reiskapen me kallar tvinge (t.d. skrutvinge), held på med noko liknande: Ho pressar saman to stykke som elles ikkje hadde vore i lag. Tvang dreiar seg likevel ikkje om spleising og samhald, men om å få noko til å henda – trass motstand.

Meir presist går tvang ut på at éin vilje valsar ned ein annan, og me har ein humoristisk seiemåte som tek tvangen på kornet: «Vil du ikkje, so skal du.» Orda tvang og tvinga har lenge vore nytta om press og nøyding, men det er noko uklårt kvar dei kjem ifrå. Me skal ikkje tvinga oss innpå orda og pressa dei for informasjon, for det er ikkje tvingande naudsynt å kjenna opphavet deira. Me kan fint granska bruken av tvang utan å bruka tvang.

Det ser ut til at tvangen kjem både innanfrå og utanfrå, for det er like vanleg å tvinga seg sjølv som å tvinga andre. Du kan tvinga fram ein smil, tvinga deg or senga og røra deg på ein tvungen måte, og du kan tvinga i deg maten. Tvangsfôring er elles eit kjent fenomen, i alle fall i biletleg form: «Dei tvangsfôrar oss med reklame.» «Nynorskfolk vert tvangsfôra med bokmål.» Stundom er det vanskeleg å seia kva eller kven som tvingar oss. Tvangstankar og tvangshandlingar er lumske saker, og om tvangen vert retteleg ille, kan det henda at nokon tenkjer på å få deg tvangsinnlagd.

Då vil dei bruka tvang fordi dei meiner at det på sikt kjem til å gagna deg. I mange tilfelle vert tvangen nytta just slik: Han er eit litt leitt verkemiddel som skal tena ei god sak. Bandtvangen vernar vilt og bufe, og den gamle murtvangen (forbodet mot å byggja trehus i byane) minska brannfaren. Tvungen skulegang er vel heller ikkje so dumt? Men slipstvangen greier me oss fint utan, i alle fall om me ser stort på det. Visse former for tvang gagnar berre tvingaren, og den som tvingar gjennom at andre skal tvangsflyttast, tenkjer nok mest på seg og sitt. Det sleipaste er å utsetja folk for «friviljug tvang». Då kjenner dei seg nøydde til å godta ei (dårleg) løysing fordi alternativet er verre. Sæle er dei som kan føra utvungne samtaler og elles utfalda seg tvanglaust og fritt!

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Foto: Ida Lødemel Tvedt

Samfunn

NEW YORK: Valnatta i New York kjendest som eit antiklimaks etter ei veke på reise i det som alt høyrdest ut som Trumps Amerika.

Ida Lødemel Tvedt
Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Foto: Ida Lødemel Tvedt

Samfunn

NEW YORK: Valnatta i New York kjendest som eit antiklimaks etter ei veke på reise i det som alt høyrdest ut som Trumps Amerika.

Ida Lødemel Tvedt
 James Rebanks på Lillehammer sist veke.

James Rebanks på Lillehammer sist veke.

Foto: Morten A. Strøksnes

Feature
Morten A. Strøksnes

Ein mann for alle årstider

LILLEHAMMER: Etter å ha skrive to svært populære bøker om landbruk og sauehald hamna James Rebanks i ei krise som førte han til eit dunvær på Helgeland.

Teikning: May Linn Clement

KommentarSamfunn
Halvor Tjønn

Tid for realitetsorientering

Valet av Donald Trump til president er ikkje noka tilfeldig ulukke, men ei fylgje av dårleg politisk handverk gjennom lang tid.

Ruslan Gorovij sender pengane han tener som artist, heim til Kyiv, der vener kjøper vedlass til ukrainarar som treng varme i vinter.

Ruslan Gorovij sender pengane han tener som artist, heim til Kyiv, der vener kjøper vedlass til ukrainarar som treng varme i vinter.

Foto: Ukrainian online sales

KrigSamfunn
Andrej Kurkov

Eit nytt lovframlegg som legg opp til at det skal bli straffbart å selje ulovleg hogd skog, vil ikkje minst råke folk i øydelagde hus.

Hello Kitty vinkar til tusenvis av tilhengarar under den årlege japanfestivalen i New York 11. mai.

Hello Kitty vinkar til tusenvis av tilhengarar under den årlege japanfestivalen i New York 11. mai.

Foto: Charles Sykes / AP / NTB

Kultur

Katten i pengesekken

Hello Kitty har blitt 50 år. Ho er turistambassadør, og ho har generert milliardar av yen. Sjølv kan ho ikkje uttale seg om kvifor folk kjøper henne.

Marita Liabø
Hello Kitty vinkar til tusenvis av tilhengarar under den årlege japanfestivalen i New York 11. mai.

Hello Kitty vinkar til tusenvis av tilhengarar under den årlege japanfestivalen i New York 11. mai.

Foto: Charles Sykes / AP / NTB

Kultur

Katten i pengesekken

Hello Kitty har blitt 50 år. Ho er turistambassadør, og ho har generert milliardar av yen. Sjølv kan ho ikkje uttale seg om kvifor folk kjøper henne.

Marita Liabø

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis