JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Kunnskap

Framleis i framgrunnen

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2369
20201127
2369
20201127

Dersom ordet fram brått hadde vorte borte, hadde me vore i ei lei knipe. Kva skulle me ha sagt i staden for «att og fram» og «fram og tilbake»? Korleis skulle me ha skildra framsteg og framgang? Jau då, stundom kunne me ha nytta ord som føre (t.d. «gå føre nokon» i staden for «gå framfor nokon») og ut (t.d. «ut på dagen» i staden for «fram på dagen»), men om me skulle ha leita fram slike fram-avløysarar støtt, hadde det ikkje vorte mykje framdrift i talen vår.

Fram er rett og slett eit framifrå adverb. Etter alt å døma heng fram i hop med eit germansk adjektiv som tyder ‘dugande, god, førande’. Då er det berre rimeleg at me ofte nyttar superlativforma fremst i tydinga ‘best, mest førande’: «Ho er den fremste på feltet.» Meir uventa er det nok at engelsk from (‘frå’) er same ordet som vårt fram. Fram har truleg hatt grunntydinga ‘frametter’, som seinare har endra seg til ‘av stad’ og ‘bort (frå)’. Då er det radt ikkje so underleg at from har fått tydinga ‘frå’. Preposisjonen frå (og ifrå) kjem dessutan frå fram. Eit anna ord i denne ætta er framand, som opphavleg tydde ‘(som er) borte, fjerna frå’. Eit tredje ord er frum- (‘fyrste-, opphavs-‘), som me finn i ord som frumboren (‘fyrstefødd’) og frumnordisk (‘urnordisk’).

Det er beint fram uråd å leggja fram og drøfta alle tydingane til fram her, men tre av dei skal få syna seg fram. Me kan for det fyrste nytta fram til å målbera at ei verksemd eller rørsle går føre seg ‘i den leia ein ser eller går, mot eit visst mål’, jamfør seiemåtar som «tura fram», «prøva seg fram» og «halda fram». Sidan me plar førestilla oss at den tida me ikkje har vore gjennom enno, ligg framfor oss (jf. framtid), seier me at me «ser fram til» noko. Folk som tenkjer langt fram, er framtenkte. Unge folk «har tida framfor seg».

I døma ovanfor er verksemda eller rørsla framleis i gang, men me kan òg nytta fram om det å føra noko til endes, nå eit mål. Me kan «rekka fram i tide» (jf. «vera framme»), «vinna fram» (lukkast), «ala fram frukttre», «bera fram eit barn» og «hjelpa ein fram» (jf. fremja). For det tredje kan fram tyda ‘til syne, ut i dagen’, jamfør «pipla fram», «lokka fram», «stå fram», «seia fram» og «gå fram av samanhengen». Og som me alle veit: «Når sanninga kjem fram, får lygna skam.»

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Dersom ordet fram brått hadde vorte borte, hadde me vore i ei lei knipe. Kva skulle me ha sagt i staden for «att og fram» og «fram og tilbake»? Korleis skulle me ha skildra framsteg og framgang? Jau då, stundom kunne me ha nytta ord som føre (t.d. «gå føre nokon» i staden for «gå framfor nokon») og ut (t.d. «ut på dagen» i staden for «fram på dagen»), men om me skulle ha leita fram slike fram-avløysarar støtt, hadde det ikkje vorte mykje framdrift i talen vår.

Fram er rett og slett eit framifrå adverb. Etter alt å døma heng fram i hop med eit germansk adjektiv som tyder ‘dugande, god, førande’. Då er det berre rimeleg at me ofte nyttar superlativforma fremst i tydinga ‘best, mest førande’: «Ho er den fremste på feltet.» Meir uventa er det nok at engelsk from (‘frå’) er same ordet som vårt fram. Fram har truleg hatt grunntydinga ‘frametter’, som seinare har endra seg til ‘av stad’ og ‘bort (frå)’. Då er det radt ikkje so underleg at from har fått tydinga ‘frå’. Preposisjonen frå (og ifrå) kjem dessutan frå fram. Eit anna ord i denne ætta er framand, som opphavleg tydde ‘(som er) borte, fjerna frå’. Eit tredje ord er frum- (‘fyrste-, opphavs-‘), som me finn i ord som frumboren (‘fyrstefødd’) og frumnordisk (‘urnordisk’).

Det er beint fram uråd å leggja fram og drøfta alle tydingane til fram her, men tre av dei skal få syna seg fram. Me kan for det fyrste nytta fram til å målbera at ei verksemd eller rørsle går føre seg ‘i den leia ein ser eller går, mot eit visst mål’, jamfør seiemåtar som «tura fram», «prøva seg fram» og «halda fram». Sidan me plar førestilla oss at den tida me ikkje har vore gjennom enno, ligg framfor oss (jf. framtid), seier me at me «ser fram til» noko. Folk som tenkjer langt fram, er framtenkte. Unge folk «har tida framfor seg».

I døma ovanfor er verksemda eller rørsla framleis i gang, men me kan òg nytta fram om det å føra noko til endes, nå eit mål. Me kan «rekka fram i tide» (jf. «vera framme»), «vinna fram» (lukkast), «ala fram frukttre», «bera fram eit barn» og «hjelpa ein fram» (jf. fremja). For det tredje kan fram tyda ‘til syne, ut i dagen’, jamfør «pipla fram», «lokka fram», «stå fram», «seia fram» og «gå fram av samanhengen». Og som me alle veit: «Når sanninga kjem fram, får lygna skam.»

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Jim Watson / AFP / NTB

Samfunn

Trump ord for ord

Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Jim Watson / AFP / NTB

Samfunn

Trump ord for ord

Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.

Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.

Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.

Foto: Anna-Julia Granberg / Blunderbuss

BokMeldingar
Odd W. Surén

Orda mellom oss

Sunniva M. Roligheten, Daniel A. Wilondja og Google Translate har saman skrive ein fascinerande tekstkollasj.

Teikning: May LInn Clement

Ord om språkKunnskap
Kristin Fridtun

«Blokk har vore nytta om stabben folk vart halshogne på.»

Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.

Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.

Foto: Ole Berg-Rusten / NTB

Samfunn
Eva Aalberg Undheim

Eit spørsmål om kontroll

I rapport etter rapport kritiserer Riksrevisjonen statlege institusjonar for feil og manglar. Men kva kjem det eigentleg ut av kritikken?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Foto: Dustin Chambers / Reuters / NTB

UtanriksSamfunn

Overkorrigeringa

NEW YORK: Mark Lilla fekk enorm merksemd for sin diagnose av presidentvalet i USA i 2016. Eg oppsøker han for å få oppdaterte psykologiseringar av den amerikanske folkesjela anno 2024.

Ida Lødemel Tvedt
Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Foto: Dustin Chambers / Reuters / NTB

UtanriksSamfunn

Overkorrigeringa

NEW YORK: Mark Lilla fekk enorm merksemd for sin diagnose av presidentvalet i USA i 2016. Eg oppsøker han for å få oppdaterte psykologiseringar av den amerikanske folkesjela anno 2024.

Ida Lødemel Tvedt

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis