Frå sjakkverda: Burger med cheapo utan salami
Faksimile frå Chess Review 1953. Burger sit med dei svarte brikkene og introduserer ein «cheapo».
Foto: Edward Winters chesshistory.com
I sjakkhistoria dukkar det opp karakterar som synest meir litterære enn ekte. Avstikkarane i biografien deira kjem heilt uventa. Amerikanaren Karl Burger (1933–2000) var ein slik. Då han spela på sjakklaget til Columbia-universitetet, fann han opp ordet cheapo, som òg vert nytta i norsk sjakksjargong i tydinga «billeg triks».
Burger var ti år eldre enn Bobby Fischer, som han gav leksjonar i Manhattan Chess Club. Bobby sat alltid med ein salamisandwich under analysane. Det var eigenleg ikkje lov å eta i klubben, men ein gjorde unntak for det unge geniet. Sjakkbrettet var fullt av smular frå sandwichen, noko Burger mislikte sterkt, og som gjorde at han utvikla eit livslangt hat mot salami.
Burger var lækjar, men heldt fram med å bu heime hos foreldra og hushalderska deira. Som 40-åring hadde han tent nok pengar og slutta i jobben for å verta fulltids sjakkspelar. Han meinte at svevn var viktigare enn opningsteori, og sentralt i sjakklivet hans var ei god pute. Amerikanske hotell hadde store, gode senger, men det var verre i Europa. Burger sende difor ei pute i posten nokre veker før han kom til sjakkhotellet. Verst var Noreg og turneringane på Gausdal. Sengene på høgfjellshotellet var så smale at dei minte om ei likkiste, skriv amerikansk-ukrainske Orest Popovytsj, som var saman med venen sin på Gausdal på 1980-talet.
Dei to gjekk turar i norsk fjellnatur og diskuterte ukrainsk historie. Kongstanken til dr. Burger var korleis verda hadde vore om svenskekongen Karl 12. og ukrainaren Ivan Mazepa hadde vunne slaget ved Poltava i 1709. Ukraina ville ha vore eit fritt land. Det ville ikkje ha vore noko russisk imperium, ingen fyrste verdskrig, ingen andre verdskrig. Og det ville ikkje ha vore nokon amerikansk ekspedisjon til Gausdal, av di Popovytsj ikkje ville ha emigrert til USA, men levd lukkeleg i Lviv.
Då foreldra til Burger døydde, flytte hushalderska gjennom 30 år heim til delstaten Georgia, til eit varmare klima. Burger kunne ikkje leva utan hushalderska og flytta etter. Ho stelte for han til ho døydde i 1996. Burger sat heime og spela sjakk nokre år på Internett fram til han døydde i 2000.
Atle Grønn
Atle Grønn er internasjonalmeister i sjakk.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
I sjakkhistoria dukkar det opp karakterar som synest meir litterære enn ekte. Avstikkarane i biografien deira kjem heilt uventa. Amerikanaren Karl Burger (1933–2000) var ein slik. Då han spela på sjakklaget til Columbia-universitetet, fann han opp ordet cheapo, som òg vert nytta i norsk sjakksjargong i tydinga «billeg triks».
Burger var ti år eldre enn Bobby Fischer, som han gav leksjonar i Manhattan Chess Club. Bobby sat alltid med ein salamisandwich under analysane. Det var eigenleg ikkje lov å eta i klubben, men ein gjorde unntak for det unge geniet. Sjakkbrettet var fullt av smular frå sandwichen, noko Burger mislikte sterkt, og som gjorde at han utvikla eit livslangt hat mot salami.
Burger var lækjar, men heldt fram med å bu heime hos foreldra og hushalderska deira. Som 40-åring hadde han tent nok pengar og slutta i jobben for å verta fulltids sjakkspelar. Han meinte at svevn var viktigare enn opningsteori, og sentralt i sjakklivet hans var ei god pute. Amerikanske hotell hadde store, gode senger, men det var verre i Europa. Burger sende difor ei pute i posten nokre veker før han kom til sjakkhotellet. Verst var Noreg og turneringane på Gausdal. Sengene på høgfjellshotellet var så smale at dei minte om ei likkiste, skriv amerikansk-ukrainske Orest Popovytsj, som var saman med venen sin på Gausdal på 1980-talet.
Dei to gjekk turar i norsk fjellnatur og diskuterte ukrainsk historie. Kongstanken til dr. Burger var korleis verda hadde vore om svenskekongen Karl 12. og ukrainaren Ivan Mazepa hadde vunne slaget ved Poltava i 1709. Ukraina ville ha vore eit fritt land. Det ville ikkje ha vore noko russisk imperium, ingen fyrste verdskrig, ingen andre verdskrig. Og det ville ikkje ha vore nokon amerikansk ekspedisjon til Gausdal, av di Popovytsj ikkje ville ha emigrert til USA, men levd lukkeleg i Lviv.
Då foreldra til Burger døydde, flytte hushalderska gjennom 30 år heim til delstaten Georgia, til eit varmare klima. Burger kunne ikkje leva utan hushalderska og flytta etter. Ho stelte for han til ho døydde i 1996. Burger sat heime og spela sjakk nokre år på Internett fram til han døydde i 2000.
Atle Grønn
Atle Grønn er internasjonalmeister i sjakk.
Fleire artiklar
Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.
Foto: Anna-Julia Granberg / Blunderbuss
Orda mellom oss
Sunniva M. Roligheten, Daniel A. Wilondja og Google Translate har saman skrive ein fascinerande tekstkollasj.
Teikning: May LInn Clement
«Blokk har vore nytta om stabben folk vart halshogne på.»
Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.
Foto: Ole Berg-Rusten / NTB
Eit spørsmål om kontroll
I rapport etter rapport kritiserer Riksrevisjonen statlege institusjonar for feil og manglar. Men kva kjem det eigentleg ut av kritikken?
Odd Nordstoga slo gjennom som soloartist i 2004. No har han skrive sjølvbiografi.
Foto: Samlaget
Ein av oss
Odd Nordstoga skriv tankefullt om livet, ut frå rolla som folkekjær artist.
Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.
Foto: Mandel Ngan / AFP / NTB
Nato-toppen som sa det han tenkte
Stian Jenssen fekk kritikk då han som stabssjef i Nato skisserte ei fredsløysing der Ukraina gjev opp territorium i byte mot Nato-medlemskap. – På eit tidspunkt må ein ta innover seg situasjonen på bakken, seier han.