Frå sjakkverda: Burger med cheapo utan salami
Faksimile frå Chess Review 1953. Burger sit med dei svarte brikkene og introduserer ein «cheapo».
Foto: Edward Winters chesshistory.com
I sjakkhistoria dukkar det opp karakterar som synest meir litterære enn ekte. Avstikkarane i biografien deira kjem heilt uventa. Amerikanaren Karl Burger (1933–2000) var ein slik. Då han spela på sjakklaget til Columbia-universitetet, fann han opp ordet cheapo, som òg vert nytta i norsk sjakksjargong i tydinga «billeg triks».
Burger var ti år eldre enn Bobby Fischer, som han gav leksjonar i Manhattan Chess Club. Bobby sat alltid med ein salamisandwich under analysane. Det var eigenleg ikkje lov å eta i klubben, men ein gjorde unntak for det unge geniet. Sjakkbrettet var fullt av smular frå sandwichen, noko Burger mislikte sterkt, og som gjorde at han utvikla eit livslangt hat mot salami.
Burger var lækjar, men heldt fram med å bu heime hos foreldra og hushalderska deira. Som 40-åring hadde han tent nok pengar og slutta i jobben for å verta fulltids sjakkspelar. Han meinte at svevn var viktigare enn opningsteori, og sentralt i sjakklivet hans var ei god pute. Amerikanske hotell hadde store, gode senger, men det var verre i Europa. Burger sende difor ei pute i posten nokre veker før han kom til sjakkhotellet. Verst var Noreg og turneringane på Gausdal. Sengene på høgfjellshotellet var så smale at dei minte om ei likkiste, skriv amerikansk-ukrainske Orest Popovytsj, som var saman med venen sin på Gausdal på 1980-talet.
Dei to gjekk turar i norsk fjellnatur og diskuterte ukrainsk historie. Kongstanken til dr. Burger var korleis verda hadde vore om svenskekongen Karl 12. og ukrainaren Ivan Mazepa hadde vunne slaget ved Poltava i 1709. Ukraina ville ha vore eit fritt land. Det ville ikkje ha vore noko russisk imperium, ingen fyrste verdskrig, ingen andre verdskrig. Og det ville ikkje ha vore nokon amerikansk ekspedisjon til Gausdal, av di Popovytsj ikkje ville ha emigrert til USA, men levd lukkeleg i Lviv.
Då foreldra til Burger døydde, flytte hushalderska gjennom 30 år heim til delstaten Georgia, til eit varmare klima. Burger kunne ikkje leva utan hushalderska og flytta etter. Ho stelte for han til ho døydde i 1996. Burger sat heime og spela sjakk nokre år på Internett fram til han døydde i 2000.
Atle Grønn
Atle Grønn er internasjonalmeister i sjakk.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
I sjakkhistoria dukkar det opp karakterar som synest meir litterære enn ekte. Avstikkarane i biografien deira kjem heilt uventa. Amerikanaren Karl Burger (1933–2000) var ein slik. Då han spela på sjakklaget til Columbia-universitetet, fann han opp ordet cheapo, som òg vert nytta i norsk sjakksjargong i tydinga «billeg triks».
Burger var ti år eldre enn Bobby Fischer, som han gav leksjonar i Manhattan Chess Club. Bobby sat alltid med ein salamisandwich under analysane. Det var eigenleg ikkje lov å eta i klubben, men ein gjorde unntak for det unge geniet. Sjakkbrettet var fullt av smular frå sandwichen, noko Burger mislikte sterkt, og som gjorde at han utvikla eit livslangt hat mot salami.
Burger var lækjar, men heldt fram med å bu heime hos foreldra og hushalderska deira. Som 40-åring hadde han tent nok pengar og slutta i jobben for å verta fulltids sjakkspelar. Han meinte at svevn var viktigare enn opningsteori, og sentralt i sjakklivet hans var ei god pute. Amerikanske hotell hadde store, gode senger, men det var verre i Europa. Burger sende difor ei pute i posten nokre veker før han kom til sjakkhotellet. Verst var Noreg og turneringane på Gausdal. Sengene på høgfjellshotellet var så smale at dei minte om ei likkiste, skriv amerikansk-ukrainske Orest Popovytsj, som var saman med venen sin på Gausdal på 1980-talet.
Dei to gjekk turar i norsk fjellnatur og diskuterte ukrainsk historie. Kongstanken til dr. Burger var korleis verda hadde vore om svenskekongen Karl 12. og ukrainaren Ivan Mazepa hadde vunne slaget ved Poltava i 1709. Ukraina ville ha vore eit fritt land. Det ville ikkje ha vore noko russisk imperium, ingen fyrste verdskrig, ingen andre verdskrig. Og det ville ikkje ha vore nokon amerikansk ekspedisjon til Gausdal, av di Popovytsj ikkje ville ha emigrert til USA, men levd lukkeleg i Lviv.
Då foreldra til Burger døydde, flytte hushalderska gjennom 30 år heim til delstaten Georgia, til eit varmare klima. Burger kunne ikkje leva utan hushalderska og flytta etter. Ho stelte for han til ho døydde i 1996. Burger sat heime og spela sjakk nokre år på Internett fram til han døydde i 2000.
Atle Grønn
Atle Grønn er internasjonalmeister i sjakk.
Fleire artiklar
Foto: Agnete Brun
Med den monumentale boka Sjøfareren Erika Fatland gitt oss eit uvant, og skremmande, perspektiv på europeisk kolonialisme.
Kongsbonden Johan Jógvanson bur i den Instagram-venlege bygda Saksun. Men sjølv om han skjeller ut turistar, er det ikkje dei han er forbanna på. Det er politikarane inne i Tórshavn.
Alle foto: Hallgeir Opedal
Turistinvasjonen har gjort Johan Jógvanson til den sintaste bonden på Færøyane.
Finansminister Trygve Slagsvold Vedum (Sp) på pressekonferanse etter framlegginga av statsbudsjettet måndag. For dei som er opptekne av klima, var ikkje budsjettet godt nytt.
Foto: Fredrik Varfjell / NTB
Kapitulasjon i klimapolitikken
Regjeringa veit ikkje om statsbudsjettet bidreg til å redusere eller å auke klimagassutsleppa. Derimot er det klart at det nasjonale klimamålet for 2030 ikkje blir nådd.
Foto: Gyldendal
Erfaringar av tap og nytt liv
Debutdikta til Anngjerd Rustand eig omhug for omverda og er skrivne med klårleik og vent, sanseleg nærvær.
Teikning: May Linn Clement
Intellektuell boms
«Stormeister Kaufman skriv at Steve Brandwein er den personen som har prega han mest.»