Denne veka skal vi ikkje bruke tida på kva som eventuelt er skilnaden på torsk og skrei. Nei, vi lèt biologi vere biologi og held oss innanfor monaleg meir upresise vitskapar: marknadsøkonomi.

For dei fleste har no fått med seg at torsken er på full fart inn mot Lofoten. Det vert lofotfiske, slik det har vore kvart år i uminnelege tider, berre ikkje heilt som i fjor (har det nokon gong vore det?), fordi vi på grunn av ein velkjend pandemi ikkje får tak i nok utanlandsk arbeidskraft til å sløye fisken og styre fileteringsmaskinene.

Så langt, så vondt og vanskeleg for arbeidslause nordmenn som ein stund trudde dette var sjansen deira til oppleve eit vaskekte eventyr, kor kaldt og vått det enn er. Vondare for fiskeribransjen som, av ulike og meir eller mindre legitime grunnar, ikkje vil sleppe dei til.

Men kva med dei som faktisk hentar fisken opp frå lofothavet? Fiskarar er sjølvstendig næringsdrivande utan direkte ansvar for kven som står og tek imot fisken på land. Korleis påverkar situasjonen dei?

Låge prisar

Jau, dei vert råka av fallande råvareprisar, temmeleg sterkt fallande råvareprisar: I skrivande stund er prisen på sløgd og hovudkappa torsk 26,51 kroner per kilo. Det er kring ein fjerdedel lågare enn på same tid i fjor – 34,82 kroner per kilo.

Årsakene er ikkje berre manglande arbeidskraft på land, sjølv om mange av dei er koronarelaterte: Stengde restaurantar er ei monaleg innskrenking av marknadene både innan- og utanlands. Det vart eksportert 34 prosent mindre fersk torsk i januar 2021 jamført med same månad året før.

Innanlands vert noko av restaurantmarknaden erstatta av daglegvare. Men det er ein vesentleg skilnad på oss når vi går på restaurant, og når vi går på Kiwi, Rema, Coop eller Spar: betalingsviljen. Om vi går ut og et for å kose oss og bruke litt ekstra, går vi på butikken for å spare pengar.

I alle fall er det slik vi vert fortalde at det er. Gjerne av daglegvarekjedene sjølve. Samtidig veit vi at fleire testar viser at matvareprisane i daglegvarebutikkane auka med kring 20 prosent i fjor.

Er prisane eigentleg så låge? På fisk, då, til dømes, spesifisert ved torsk, sidan det no er det vi ser på i dag? På Spar kan du for tida kjøpe Gourmet Torskefilet frå Findus for 228 kroner per kilo. Det er 8,6 gonger råvareprisen fiskaren fekk. Torsk frå Lerøy i filet kostar 200 kroner per kilo, medan fersk filet frå Domstein hos Rema ligg opp mot 250 kroner.

Då er sjølvsagt skinn og bein og i somme tilfelle dei mindre edle delane av fiskjekjøtet fjerna, så ein viss jobb er sjølvsagt gjord, og den skal nokon ha betalt for. Men ein tommelfingerregelen på profitt på 200 kroner per kilo er framleis god margin, er det ikkje?

Lågare marginar

Lat oss samanlikne med ein liter mjølk: Her fekk bonden som leverte elitemjølk frå ku i januar, betalt 4,69 kroner per liter. Tine pasteuriserer og homogeniserer og kontrollerer og pakkar mjølka, og sel ho vidare til til dømes Spar, som sel ho til meg og deg for 21 kroner per liter. Det reknestykket endar på 4,5 gonger råvareprisen.

Gris levert til Nortura ligg på kring 25 kroner per kilo (kløyvd og utan hovud og framlabbar – og prisen varierer etter kvaliteten), medan ytrefilet av svin hos Spar kostar kring 150 kroner, altså seks gonger råvareprisen.

Mykje tyder på at nokon tener godt på lofotfisket. Meir tyder på at dei som tener best, ikkje er dei som står i sløyebenken.

Det er ikkje noko nytt. Men kor vert pengane av? Eg skulle gjerne ha oppmoda folk der ute til å betale meir for fisken i butikken for å sikre skikkelege forhold i fiskerinæringa. Men ikkje om dei pengane går rett i lomma på alle mellomledda. Difor nøyer eg meg med ei oppmoding som diverre ikkje alle kan fylgje: Dersom du bur ein stad med ei kai og det av og til legg til ein fiskar der og sel fisken sin, så kjøp fisk av han, då, sjølv om det kanskje er ein liten omveg. Då gjer du ei god gjerning, og du får ein god middag – og du får høve til å oppdage kva fisken faktisk er verd. Det kan vere meir enn du trur.

Siri Helle