Lagar du hamburgar heime? Eg må innrømme at burgaren er ein av rettane eg gjerne lar andre lage for meg – talet på gongar eg kjøper ein hamburgar i farten langs vegen er nok høgare enn talet på burgarar eg lagar heime. Men eg er nok ikkje representativ: Kampen om hylleplassane er hard i norsk daglegvare, og utvalet av burgarprodukt i hyllene kan ikkje bety anna enn at hamburgar temmeleg ofte er å finne på norske middagsbord.

Eit søk på «hamburgar» i produktutvalet til Meny gjev treff på 138 varer. Det same hjå nettbutikken Oda gjev 108 treff. Her er burgarar av storfe og svin og kylling og laks og bønner og erter, og burgarbrød med og utan gluten, og brioche, og så er det alt det andre: dressingar med klumpar og sausar utan klumpar som gjer meg usikker på skilnaden, og vi må ha bacon og salatar og sjølvsagt produkta vi skal sjå nærare på her: ost.

ikkje ein ost?

Er burgarost eigentleg eit ord? Eg finn det ikkje i ordlista, men det gjer eg for så vidt heller ikkje med osteburgar. I det minste er det eit produkt: Både Eldorado, Rema 1000, den opphavlege franske osteforedlaren La vache qui rit og heime­ystaren vår Tine lagar produkt som enten heiter eller er merka som nettopp burgarost.

Det er likevel skilnadar mellom dei fire produsentane. For der osten frå Tine er rett fram cheddarost skoren i skiver, er ostane frå Eldorado, La vache qui rit og Rema monaleg meir kompliserte.

Rema er nokså ærleg allereie i tittelen: namnet «burgarost med cheddar» antyder at her er det meir enn berre éin type ost i blandinga. Ein kikk på ingredienslista stadfestar dette – der 30 prosent av osten er cheddar, er 20 prosent av han kvitost og resten heilt andre ting. Måten dei får det til å henge saman på, er ved å lage ein smelteost.

Ein brukar smeltesalt for å kunne smelte ferdig ysta ost og deretter halde han i den konsistensen ein ynskjer – der Kavli ynskjer seg ein ost som kan trykkast ut av ei tube, ynskjer burgarostprodusentane seg eit produkt som ser ut som ein fast­ost, men smeltar lettare på ein varm burgar.

Burgarosten frå Eldorado, til dømes, burgarost med cheddarsmak, inneheld ikkje meir enn 8 prosent cheddarost. Hovudingrediensen er rekonstruert skummamjølk, som eg ikkje eingong veit kva er. Andre ingrediensar er smør, mjølk, smeltesalter og tjukningsmiddel, og eg kan ikkje anna enn lure på kvifor det løner seg å fyrst fjerne feitt frå mjølk for å få skummamjølk for så å sette til feittet igjen som smør.

Amerikansk ost

Kvifor vil dei eigentleg late som det er cheddar? Denne opphavleg engelske osten har fått ein særleg plass i den opphavleg USA-amerikanske burgarhistoria. Kvifor er nok litt tilfeldig – men cheddaren er smaksrik og feit, og så smelter han relativt lett. Og sist men ikkje minst er han ein ingrediens i den for meg ukjende, men like fullt kanskje aller største burgarosten: American cheese.

Dette er ikkje berre ostevarianten som både McDonalds og burgar King brukar på sine burgarar, det er ein ostetype som er heilt vanleg i USA. At han ikkje har vorte nokon eksportsuksess, heng kanskje saman med at han her i Europa ville hamne i kategorien osteprodukt som ikkje kan kalle seg ost: For å lage amerikansk ost tek ein ulike ferdigysta ostar, smeltar dei saman med emulgeringsmiddel som gjer ein fast ost att når han vert avkjølt.

Ikkje utan tradisjonar

Med andre ord er ikkje den oppattsmelta burgarosten heilt utan røter i tradisjonar. Det må likevel vere lov å spørje seg om trongen for nett denne tradisjonen. Kvifor skal ein smelte om ein god ost for å lage ein litt mindre god ost? Og – ikkje minst – kvifor skal vi hente desse liksomostane frå så mange ulike land når vi kan lage dei sjølve? Eldorados burgarost er frå Frankrike, La Vache que Ri får laga osten sin i Tyskland, og Rema hentar sin frå Austerrike.

Samstundes produserer altså Tine cheddarost på trøndersk mjølk og utan eit einaste smeltesalt på meieriet sitt i Verdal. Av ei eller anna årsak vert denne måten å produsere ost på så mykje som ein hundrelapp dyrare enn dei importerte, utvatna variantane på kilo. Dette seier mykje om kor skakkøyrt matsystemet vårt er.

Kjøper eg burgarost frå Eldorado eller Rema? Nei takk, eg tek den strakaste vegen frå jur til burgar saman med Tine.

Siri Helle