Den eldste skandinaviske historia held framleis på mange av løyndommane sine. Det gjekk lang tid før andre folk hadde noko å fortelje om forfedrane våre, der dei budde i kulden langt mot nord.

Pytheas frå Marseille skriv om eit landområde han nådde i ca 325 f.Kr., seks–sju dagsreiser nordover frå nordkysten av Britannia. Han kalla området Ultima Thule. Det er vanleg oppfatning at det er området mellom Trondheimsfjorden og polarsirkelen han har sett. Folket der levde av frukt og korn som dei treskte i låvar, fortel Pytheas. Nemninga blir brukt i antikken, om landa i nord, ei kald øydemark.

Den første europeiske historieskrivaren som tok for seg Skandinavia og Nord-Tyskland, var Adam frå Bremen, som skreiv på 1070-talet. Han skreiv eit stort verk om erkebiskopane i Bremen-Hamburg. Det er ei sentral kjelde til historia for dette området fram til hans eiga tid.

Adam frå Bremen veit mykje. Folka i nord sender bufeet sitt ut i øydemarka om sommaren, kan han fortelje. Det er nok seterdrifta han har høyrt om.

Sed og skikk er han opptatt av.

Sverige er eit fruktbart land, rikt på storfe, skogar og elvar. Svenskane manglar ingenting, men dei er likevel eit nøkternt folk, som ikkje bryr seg om gull, sølv, fine hestar og staselege klede. Alt dette, som skaper så mykje galskap fordi menneska etterstrevar det så sterkt, ser dei på som verdlaust.

Einast når det gjeld å ligge med kvinner, kjenner dei ikkje noko måtehald. Alt etter økonomiske evner har kvar og ein to eller tre eller fleire koner samtidig. Rike menn og fyrstar har så mange at dei ikkje kan reknast. Dei ser på sønene frå eit slikt samliv som ektefødde.

Han som forfører annan manns kone, blir dømd til døden.

Det blir også den som valdtek ei jomfru, plyndrar eigedommen til nesten eller krenkjer han.

Alle hyperborear, dei som bur i nord, er gjestfrie, skriv Adam. Svenskane utmerker seg spesielt i dette stykket. Dei ser på det som den største skam å nekte reisande husrom, og dei tevlar seg i mellom om kven som skal få æra av å ta imot ein gjest. Dette er det vakraste innslaget i sedene deira.

Dei omfattar forkynnarane av den sanne trua med stor kjærleik, om desse er kyske, kloke og skikka til sitt oppdrag, seier Adam. Dei nektar ikkje biskopane å delta i dei offentlege folkeforsamlingane sine. Der lyttar dei villig til talen om Kristus og den kristne religionen. Og kanskje skulle dei lett gjennom preikene kunne overtalast til å ta trua vår, om det ikkje var fordi vonde lærarar, som søkjer sitt eige og ikkje det som høyrer Jesus Kristus til, forfører dei som skulle kunne bli frelste.

Det er misjonstid i Skandinavia. Adam er knytt til ein klosterskule i Bremen, der han sit og skriv historia si.

Olav Haraldsson er fallen på Stiklestad 40 år før, og Olav Kyrre regjerer i Noreg.

Misjonen kom litt seinare til Sverige enn til Danmark og Noreg. Og han kom i hovudsak frå Tyskland, medan han i Noreg kom frå England.

Heidenskapen beit frå seg. Senteret for denne motstanden var det gamle gudetempelet i Gamle Uppsala. Der hadde den brutale heidenskapen regjert, fortel Adam. Menneske vart ofra der. Ein gong hadde 72 menneskekroppar hange der samtidig, saman med hestar og hundar. Her er det nok misjonshistorikaren Adam som fortel om den blodige og avskyelege heidenskapen.

Kristninga gjekk fort. Ved sekelskiftet 1100 var Sverige stort sett kristna, fortel Tore Frängsmyr i Svensk idéhistoria: bildning och vetenskap under tusen år.

Skandinavia, ein gong Ultima Thule, hadde funne sin plass i den felleseuropeiske historia.

Andreas Skartveit