Historieforteljing har alltid vore populær, frå kveden ved leirbålet i dei eldste tider fram til dagens iltre debattar om kva som er sanninga om det som hende i landet under den siste krigen.

Anne Eriksen har gitt ut boka Livets læremester. Historiske kunnskapstradisjonae 1650–1840. Der fortel ho korleis historiefaget utvikla seg i denne perioden, korleis den tids historikarar arbeidde med stoffet, korleis nytt materiale og nye funn trengde seg på og endra faget, før den store omforminga av faget kom på 1800-talet, med den moderne kjeldekritikken.

Éin ting var nye funn og forståinga av dei. I tillegg fanst det etablert og gyldig kunnskap som nye funn ikkje skulle rokke ved. Det gamle skulle stå seg og bli tatt vare på, medan det nye skulle byggjast inn.

Bibelen var slik gyldig kunnskap, som dei norrøne sogebøkene var det.

Jonas Ramus var fødd på Møre i 1649. Han vart prest på Austlandet. Han skreiv mykje, historiebøker og andaktsbøker som var i bruk fram til 1880-åra.

Boka Nori Regnum frå 1689 har ei norsk kongerekkje frå Harald Hårfagre fram til 1387. Boka er skriven på latin, men vart omsett til dansk i 1711. I boka argumenterer Ramus for at Odin og Odyssevs er éin og same person. I tillegg argumenterer han for at sjøuhyret og kvervelstraumen Charybdis, som Odyssevs måtte passere, var Moskenesstraumen i Lofoten. I 1702 gav han ut ei eiga avhandling om emnet: Ulysses et Otinus unus et idem – Odyssevs og Odin er ein og den same. Avhandlinga hadde også eit vakkert kart over Lofoten. Slik samansmelting av historietradisjonar, her den greske og den nordiske, var ikkje uvanleg på den tida.

Storverket av dette slaget var Atlantica, skrive av den svenske naturvitskapsmannen og medisinaren Olof Rudbeck. Då han skulle lage eit kart til ei utgåve av ei gammal saga, slo det han at her, i det nordiske, var det mykje som minte om antikken. Konklusjonen hans vart at heile den antikke historia handla om Sverige og Sveriges eldste tid.

Ideen fengde, og staten tok på seg å finansiere det vidare arbeidet fram til ferdig bok. Første bandet kom i 1679, med parallelle tekstar, svensk på den eine sida og latin på motsett side.

Rudbeck legg Platon til grunn for teoriane sine. Platon skriv om ei tapt øy, den legendarisk Atlantis. Og denne øya er då Sverige.

Og han startar med syndfloda. Noas søner, Sem, Kam og Jafet med sine folk vandra ut i verda. Jafet, med folket sitt, skytarane, drog nordover og hamna i Sverige. Dei slo seg ned i den villmarka som fanst der då. Men det var godt om fisk og villfuglar, så dei greidde seg godt.

Dateringa av denne innvandringa gjorde Rudbeck ved å måle kor djup matjorda var blitt. Å danne matjord tek tid, og om ein veit kor fort omdanninga skjer, kan ein seie kor gammalt matjordlaget er. Innvandringa i Sverige, frå Jafet og folket hans, skjedde då to hundre år etter syndfloda.

Herskaren på Platons Atlantis var Poseidon, som etter Snorre og folketradisjonen tilsvara Odin, sa Rudbeck. Og der var også ei vakker og fruktbar slette på øya. Ved å leggje Platons skildring ved sida av andre, til dømes Snorres skildring, kan Rudbeck fastslå at det er Uppslasletta det handlar om.

Når Platon fortel om sitt Atlantis, er han diktar, seier Rudbeck. Med vin, som fanst på Atlantis, meiner han då mjød, og med elefantar, som også fanst der, meiner han ulvar. Dei er begge store dyr.

Ramus var ikkje åleine med sitt strev for å sameine antikke historier, Odin og Odyssevs.

Historikarane hadde ein lang veg å gå før dei fekk noko som likna på orden på fortida.

Andreas Skartveit