Svolten, for ikkje å seie hungeren, er ein trufast følgjesvein til krigen. Krigen, hungeren og pesten har gjennom all kjend historie vore av menneskets verste plageånder.

I krig kan matproduksjon bli øydelagd eller i alle fall vanskeleggjord. Etablerte handelsvegar kan bli stengde, med bortfall av daglege og vanlege matvarer.

I dag kan vi dagleg sjå i fjernsynet korleis krigen og svolten går hand i hand i Midtausten, i flyktningleirane og utanfor dei.

Dei siste hundre og femti åra har Noreg vore ein stor kornimportør. I siste verdskrigen vart mykje av denne importen borte. Og svolten kom.

Eg vaks opp på gard, med mjølk, kjøt og eigne grønsaker. I tillegg drog vi opp godt med fisk. Vi svalt aldri. Men også på bygda var det matmangel. Ungdommar i grannelaget kom innom oss på kveldstid for å sjå om det kunne vere mat å få.

I byane, med matkøar, var det verre. Svigerfar min, som budde på Majorstua i Oslo, fortalde med gru om ugløymelege frukostar: kålrabiskiver steikte i tran.

Men også hos oss, med vår gode tilgang på mat, var matforsyning noko dei vaksne tenkte på og snakka om, slik dei snakka om krigens gang elles. Maten var dagleg i tankane.

Okkupantane var interesserte i maten vår for å få tak i han til seg sjølv. Dei ville vite kor mykje fisk vi fekk. Kristian, ein solid kinamisjonsmann, fekk pålegg om å halde auge med fiskinga vår og fortelje kva han såg. Han var ein heiderleg og truverdig mann, som alltid ringde kvelden før, for å fortelje at han kom på inspeksjon neste dag. Den dagen var det lite fisk å få.

Olli, som hadde vore i Amerika og difor kalla seg Olli, hadde ansvaret for treskeverket i bygda. Etter avslutta innhausting drog han frå gard til gard med treskeverket. Det var stort oppstyr og mykje folk ved treskinga. Okkupantane gav han pålegg om å rapportere kor mange kornsekkar treskinga gav på kvar gard. Olli insisterte på at det å mate treskeverket, å sende kornbandet, bit for bit, inn i maskineriet, var så fint arbeid at det kunne einast han gjere. Då kunne han ikkje sjå kvar det treska kornet kom ut og fylte kornsekkane. Der stod då bonden og lurte unna den eine kornsekken etter den andre. Det såg ikkje Olli. Då treskinga var over, gjekk han fram og talde kornsekkane – dei han såg. Så hadde han fylt oppdraget sitt.

Kornkvernar fanst ikkje i drift rundt på gardane lenger. Dei store møllene, som Tou og Fiskå, måtte melde inn kor mykje korn dei malte, og kven dei malte for. Men inne på Ombo, lenger inne i fjorden, var det eit lita mølle som surra og gjekk framleis. Der var det trafikk til og frå nattestid, med korn inn og mjøl ut – melder, som vi kalla det.

Eit ulydig sivilsamfunn er vanskeleg å halde auge med, i alle fall for ein okkupant.

Læraren i bygda vart send til Kirkenes ved naziaksjonen mot lærarane, som så mange andre lærarar. Presten la ned embetet i protest mot nazifiseringa av kyrkja, som så mange andre prestar. To familiar vart farlause og utan inntekt.

Eg var seks år gammal då far og eg drog til dei to husa med ein halv flådd og reinsa lammeskrott til kvar. Fryseboksar fanst ikkje den gongen, men handelslaget hadde stor mengder grovsalt inst på lageret.

Det vart nok ein del salt lammekjøt på bordet på prestegarden og i lærarbustaden.

I aprildagane 1940 vart ein del byfolk sende på landet. Nokre hamna hos oss. Det vart aldri gløymde. Krigen kunne gå slik at det kunne kome ein flokk svoltne byfolk inn over landsbygda. Dei måtte få mat. Det vart bygt opp matlager: eit ekstra frostfritt potetlager, mjølsekkar på loftet, ei tønne med salt sild då det var rikeleg med sild.

Byfolka kom aldri. Potetlageret vart til dyrefor, og silda vart utvatna og gitt til sauene, som viste seg å vere glade i salt sild.

Slik kom krigen, også for oss som hadde mat nok, til å handle om mat, mellom alt det andre.

Andreas Skartveit