Bibelen er grunnboka i kulturen vår, med styring av tru og tanke gjennom tusenåra.

På dei første sidene i Første Mosebok, etter forteljinga om det fatale syndefallet, dikterte Gud livsvilkåra for menneska for all ettertid. Livet skulle bli hardt, brutalt og kort, som ein filosof ein gong formulerte det.

Kvinna skulle føde sine born med verk og vande, og mannen fekk vite at jorda var forbanna for hans skuld. Han skulle få slite for maten i alle sine levedagar og ete sitt brød med sveitt ansikt.

Det var karrige utsikter. Slit og fattigdom vart den etablerte, gudgitte normalen.

Og rikdommen har liten prestisje i Bibelen, spesielt i Det nye testamentet. Den rike mannen i evangeliet hamna i eldsjøen, medan den fattige Lasarus enda vel i Guds himmel. Og Jesus sjølv hevda at det var lettare for ein kamel å kome gjennom eit nålauge enn det var for ein rik å kome inn i Guds rike.

Men rikdommen fanst, og vart ei moralsk og tankemessig utfordring i hundreåra som kom. Tiggarmunkane tok avstand frå rikdommen og prakta i kyrkja. Mange gjorde fattigdommen til ei dygd.

Andre, som Max Weber, meinte at den protestantiske, kristne etikken var ein nødvendig føresetnad for utviklinga av kapitalismen, med si kapitaloppsamling.

Eit klassisk innlegg i denne moraldebatten om rikdommen, er fabelen om biene, publisert i 1705 av den hollandsk-engelske forfattaren Bernard de Mandeville. Mandeville fortel om eit biesamfunn som ein gong var rikt, sløsande og overdådig i levemåten. Bedrageri, hovmod og vellivnad hadde gjort innbyggjarane glade og framgangsrike. Advokatane levde på skurkane, legane på dei sjuke, kjøpmennene på dei lettlurte og så vidare. Allting fungerte bra og alle var lukkelege. Tore Frängsmyr fortel denne historia i si svenske idéhistorie.

Så skjedde ulukka. Zevs greip inn og skapte biene om til flittige og moralske medborgarar, noko som fekk katastrofale konsekvensar. Dei omtala advokatane, legane og kjøpmennene vart utan inntekter. Det medførte at mange vart arbeidslause. Det vart ikkje liv og endring i samfunnet. Det vart stivna. Innbyggjarane levde i fattigdom. Livet vart grått og trist, og all glede forsvann.

Mandevilles fabel vart svært populær. Han innebar eit nytt syn på luksus og overflod i det økonomiske systemet, i kontrast til det gamle puritanske og strikte synet på velstand og rikdom.

Debatten om luksus – yppighet, som svenskane kallar det – får fleire sider i den svenske idéhistoria. Presesen i det svenske vitskapsakademiet tok opp emnet i 1740: Tal om yppighetens nytta. Om forfedrane våre hadde stige opp or grava, ville dei ha blitt forskrekka av overfloda, sa han. Det dei ville ha sett på som luksus, framstår i dag som noko heilt nødvendig. I dag reagerer ingen på eit par silkestrømper, seier presesen. På Henrik 2.s tid, i Frankrike på 1500-talet, var silkestrømper så sjeldne og merkverdige at dei vart tatt vare på som dei kongelege regalia og berre nytta ved kroningsfestar.

Å søkje luksus er ein del av menneskets natur, ei drivkraft for å utvikle flid og arbeidsvilje. Presesen i det svenske vitskapsakademiet dreg fram antikkens Krøsus som eit føredøme. Han var ein vellysting som levde i overflod. Slik skapte han arbeid til ei rad handverkarar og andre fagfolk.

Om vi avskaffa overflod av dette slaget, skulle vi også rydde bort alle dei handverk, vitskapar og næringar som er avhengige av luksusen. Sa presesen.

Det er god avstand til den kamelen og det nålauget alle dei tre første evangelistane har fått med seg.

Andreas Skartveit