I siste halvpart av 1800-talet vart det som var av norsk korndyrking, utkonkurrert av billeg importert korn, først og fremst frå Ukraina og Midtvesten.

Norsk jordbruk vart då etter kvart eit husdyrjordbruk, som det framleis er.

Dei veksande husdyrflokkane måtte ha mat, også om vinteren, som kan vere lang i ein del norske bygder.

Hovudoppgåva på dei fleste norske gardsbruka vart å produsere vinterfôr til dei ulike husdyra.

Og vinterfôret kunne vere så mangt: lauvkjervar, trebork, gjerne av alm, som hadde den beste borken, ein del rotfrukter, som nepe og kålrot, men først og fremst gras av ulikt slag.

Graset vart tørka til høy, som tolte lagring om det var godt tørka slik at grasplanten var totalt livlaus når han vart lagd i høystakken.

Høyberging, slåttonn, tørking, kalla høying, og innkøyring i høylåven vart årets høgdepunkt i arbeidet på dei fleste gardane.

Bonden kunne leggje alt til rette, men sjølve tørkinga måtte naturen stå for. Her styrte vêrgudane. Og dei var lunefulle og mektige.

Volltørking var den tradisjonelle metoden. Då vart høyet kasta ut over om morgonen, om vêret tillét det. Utpå dagen vart høyet snudd, vendt, som det heitte, slik at alt høyet fekk si tid i sola og tørkinga. Om kvelden vart høyet samla i såter, i eit forsøk på å verne det mot nattregn og dogg. Om morgonen vart så såtene kasta utover igjen.

Fire dagar med god sommarsol gav godt og tørt høy, og innkøyringa kunne starte.

Dagevis med regn var katastrofalt med denne tørkemetoden.

Hesjing var ein annan teknikk. Då vart det nyslåtte høyet hengt på jerntrådar som var strekte mellom staurar. Og der hang det til det var tørt og takande.

Også her hadde vêrgudane styringa. I dårlege vestlandssomrar, som det var mange av, hadde bonden mange tunge veker før høyet var trygt i hus. Var vêret for dårleg lenge, kunne høyet bli skjemt og vere mindreverdig fôr.

Ein sommar på slutten av 40-talet var hesjene fulle av høy som straks var takande. Høyet hadde stått si tid og tørka.

Etter helga var det tørt nok.

Då melde meteorologen om kraftig regn over helga, frå måndag av.

Noko måtte gjerast for å berge det tørre høyet.

Å køyre høy på søndag var det ikkje snakk om. Kviledagen måtte haldast heilag.

Søndag la vi oss tidleg. Ved midnatt stod vi opp og sela hestane. I den lyse sommarnatta køyrde vi høy til det var tid for å gå i fjøset.

Det kom ikkje regn på måndag.

Det tok vi ikkje sa tungt. Vi var glade for å ha høyet i hus. Det var årets store mål: å berge godt høy til vinteren. No var det gjort ved nattarbeid.

Og vi yngste gjekk og la oss.

No har siloteknikken fortrengt høytørkinga. I nokre maskinfylte timar blir graset hausta og lagra. Siloonna blir hektisk og kortvarig. Og dyra ser ut til å vere godt nøgde med denne nye dietten.

Dei store gamle høylåvane står tomme og lyser rundt i bygdene, ved sida av store siloar.

Og ved sida av låvane ligg dei gamle hesjestaurane og rotnar.

Men husdyra er dei same: ku, sau, geit og hest.

Historia har endra norske jordbruksbygder.

Andreas Skartveit