Om du ferdast i Hardanger etter midtsommar, vassar du i frukt. Først kjem alle bæra, langs vegen, på alle bensinstasjonar og i butikkar. Så kjem dei første plommene og epla, før pærene til sist dukkar opp. Dette har å gjere med klima, vêr og vind. Frukttre er kravstore når det gjeld slikt.

Eg er vaksen opp på vestsida av Finnøy i Ryfylke. Der var frukthagane skrøpelege, berre til eigen bruk. Knapt nokon hadde frukt som kunne seljast på ein marknad. Den vesle øya Byre, der fleire av onklane mine budde, låg eit par kilometer lenger inne i fjorden. Der var fruktdyrking langt på veg ei hovudnæring. Avstanden mellom øyane var stor nok til å gje frukttrea, og fruktdyrkarane, heilt andre livsvilkår.

Frukttrea i Hardanger hadde vêret på si side. Men dei har også fått god hjelp av fruktdyrkarar som ustanseleg samla på ny kunnskap.

Dei europeiske klostera var også aktive i næringsverksemd, så også dei cisterciensarane som kom til Noreg. Eit cisterciensarkloster vart bygt på Lyse ved Os. Dette klosteret hadde moderkloster i England, i Fountains Abbey. Klosteret hadde årleg kontakt med moderklosteret.

Kor viktig dette klosteret var for hagebruket i Hardanger, er omdiskutert. Men dei hadde nok med seg buskar, tre, urter og frø for å prøve dei ut i norsk klima. Dei første epletrea har truleg vore spirte av kjernar munkane hadde med frå England. Og munkane kunne pode, ein kunnskap dei spreidde. Klosterhagen på Lyse må ha vore stor og ein inspirasjon for alle som lærte han å kjenne, skriv Lars O. Bleie i siste årboka frå Hardanger Historielag.

Dette var i mellomalderen.

Knud Knudsen Bustetun var fødd i 1832. Han vart interessert i fruktdyrking, og som trettiåring fekk han reisestipend frå Det Kongelige Selskap for Norges Vel for å studere fruktdyrking i Tyskland, ved Pomologische Institut in Reutlingen. Der hadde dei opptil 2000 fruktsortar.

Reisa gav resultat, og vel heimkomen starta han eigen planteskule på Tokheim i Ullensvang.

Tida var ei vokstertid og ei endringstid i jordbruket, også i hagebruket. Utstillingar for frukt kom i gang på 1850-talet, etter mønster frå fesjåa. Vinje tala, også her.

I 1857 sende Knut Bustetun inn tre eplesortar, to pæresortar, gulrøter og eit slag roe.

Året etter hadde han med 27 eplesortar. Han fekk tildelt sølvpremie for å ha laga ein frukthage.

Planteskulen på Tokheim leverte plantar til heile landet, i store mengder.

Finn Måge skriv om Bustetun i den same årboka som Bleie skriv om Lysekloster.

Han var vel kjend, og fint folk kom dit. Keisar Vilhelm var der fleire gonger, og Ole Bull kjøpte eit år 160 epletre og 40 pæretre til å plante i Valestrand. Året etter kjøpte han 50 frukttre til å plante på Lysøen. Christian Michelsen ville lage frukthage ved bustaden sin Gamlehaugen i Bergen, og han kom til Bustetun for å få råd og plantar.

Bustetun leverte plantar til det meste av landet. Planteskulen på Tokheim vart ein kunnskapsbank for norsk fruktdyrking.

Og kunnskapskjelda var Tyskland og tysk fruktdyrking, ei frukt av stipendet han fekk som trettiåring.

Munkane førte gartnarkunnskap frå England til Lysekloster og Hardanger.

Bustetun opna ein kunnskapsflaum frå tysk fruktdyrking til Hardanger. Den heldt han ved like.

Då han døydde i 1915, kunne årsmeldinga frå den nye landbrukshøgskulen på Ås fortelje at dei hadde fått ei gåve frå avlidne Knut Bustetun: hagetidsskrift, «Der Deutsche Obstgartner, bind 1–22, og 15 aarganger av ’Pomologische Monatshefte’, frå 1875 til 1890»,

Vår nye høgskule fekk i starten ei kunnskapssending frå Hardanger.

Fruktfatet Hardanger er produsert av ein tradisjonsrik kunnskapsindustri, gjennom hundreåra.

Andreas Skartveit