Sist fredag skreiv eg om leitinga etter meining i historia. Denne leitinga var ei verksemd som ikkje var risikofri. Dei som meinte dei hadde funne meininga og visste kvar historia skulle, risikerte å gripe til makt for å hjelpe historia på den rette vegen.

Mange som har funne meininga med historia, har hamna i autoritære og brutale regime. Historia har ofte hatt dårlege vener.

Ein tryggare og mindre styrande måte å tolke historia på er å sjå på henne som eit lotteri, ein tombola, der nokre vinn, og andre taper, nokre har flaks, og andre har uflaks.

Ein treng ikkje å gå langt for å finne folk med uflaks i historia. Polen har hatt uflaks med geografien, der dei ligg mellom fleire aggressive stormakter. Store europeiske hærar som har vandra austover eller vestover, har alle vandra gjennom Polen, der dei har herja og rana. Innimellom har dei tatt seg tid til å dele Polen mellom seg.

Polen har hatt lite glede av grannane sine.

Finland har også hatt uflaks med geografien, der dei ligg mellom to rivaliserande stormakter som begge vil regjere Finland. Fram til 1808, då Russland overtok, var Finland ein sentral del av Sverige. Dei svenske armeane som herja på kontinentet gjennom hundreåra, var fulle av finnar. Og Finland fekk sin romslege del av enkjer og faderlause.

Også finnane har hatt lite glede av grannane sine.

Grannane var noko som berre var der, lagt ut av historia, tilsynelatande utan mål og meining.

Uflaks.

Vi hadde ulik røynsle med grannane våre.

Havet i vest kunne vere farleg og dramatisk. Men det la seg aldri opp i styringsforma for landet vårt.

Grannane i sør og aust – Danmark og Sverige – gjorde det. Gjennom hundreåra fekk dei lagt ned den norske adelen, og det som elles var av mektig overklasse vart svekt og avmagra. For den norske nasjonen var dette uflaks. Nasjonen låg langt på veg nede.

Då nordmennene reiste seg mot svenskekongen på 1800-talet, var det bøndene og radikale byfolk som tok dei tyngste taka. Utan adel og med ein svekt overklasse fann bøndene vegen til politisk makt. Ingen greidde å stanse dei. Dei som kunne ha gjort det, var for veike.

Det norske folket kom til politisk makt før grannane våre.

Vi fekk parlamentarisme, der nasjonalforsamlinga tok makta frå kongen, før grannane våre, som heldt seg både med adel og ein mektig overklasse.

Den norske uflaksen i unionane, der norsk makt vart svekt og nedbygd, vart fram mot hundreårsskiftet snudd til flaks.

Unionstida hadde skapt eit maktvakuum i Noreg. Og no marsjerte bønder og byradikalarar inn og fylte opp nasjonalforsamling og regjeringskontor. Tida var komen for Johan Sverdrup, byjuristen, og Ole Gabriel Ueland, bonden frå Jæren.

Det norske folkestyret var etablert. Motmakta var for veik.

Andreas Skartveit