Ludvig Holberg (1684­–1754) ruver i norsk historie, kanskje først og fremst i litteraturhistoria. Då Nationaltheatret vart opna i Kristiania i 1899, var det med teaterstykke av Ibsen, Bjørnson og Holberg. Og som dei to andre vart han sett på sokkel utanfor teateret.

Han vart fødd i Bergen, voks opp i Trøndelag og fekk sitt yrkesliv som professor i København. Og han er den første store europearen i norsk historie. At han vart fødd same året som Georg Friedrich Händel og Johann Sebastian Bach, er nok berre tilfeldig.

Mange år av livet sitt brukte han på reiser rundt i Europa. I dag blir han hugsa som komedieforfattar, framleis oppført på teatera. Men han var samtidig historikar, med ein stor produksjon bak seg. Og ein del av desse historieverka vart like europeiske som musikken til hans to store samtidige.

«Han gav ut et par mindre lærebøker i verdenshistorie og geografi på latin», skriv Edvard Beyer forsiktig i leksikonet.

Anne Eriksen har gitt ut ei fin bok om norsk historieskriving i hundreåra mellom dei norrøne historikarane og moderne historieskriving, eit barn av 1800-talet.

Og her får Ludvig Holberg stor plass, kanskje først og fremst hans mindre lærebøker, for å halde oss til Beyers formulering.

Først og fremst er det snakk om den vesle boka Synopsis historiæ universalis, frå 1733. Boka presenterer verdshistoria frå starten, det vil seie frå skapinga. Første delen går frå patriarkane til øydelegginga av Jerusalem i år 70 e.Kr. Og han fører forteljinga fram til Det osmanske riket. Dansk og svensk historie blir plassert mellom Frankrike og Russland. Dei nordiske landa har inga fortid som del av Romarriket, som mange andre europeiske land har, slår Holberg fast.

I eit brev gjev han programmet sitt for boka. Dei historiebøkene som finst, vil «udi faa blader befatte alting, (…) saa at det er umuligt for den studerende ungdom at komme noget deraf ihu. Og endskiønt de kommer det ihu er det til liden nytte efterdi de fast lære intet uden navn og årstall». Han ville at studentane skulle forstå det dei las.

Og han lukkast som forfattar. Boka vart ein stor internasjonal bestseljar. Utgjevingsåret kom ho i to nye opplag på latin. Fram til 1771 kom det ti nye opplag.

Og Europa kom etter. Baron Holberg hadde eit godt namn, som hjelpte på spreiinga. Først ute med omsetjing til eit nasjonalspråk var engelskmennene i 1755. Fleire opplag kom. Fem år seinare kom den engelske utgåva ut i Irland. Tyskland kom i 1766, med mange opplag. Nederland kom i 1779, Russland i 1766. På dansk kom boka først i 1757, 24 år etter den første latinske utgåva.

Utgåvene i Europa, på europeiske språk, voks i omfang. Omsetjarane nytta høvet til å fylle på med si eiga historie, som Holberg ikkje hadde gitt god nok plass til.

Den tyske utgåva fyller på med å oppdatere stoffet opp til vår tid. Nederland legg til eit eige kapittel, historiæ patriæ, fedrelandets historie. Det gjer også engelskmennene og irane.

Anne Eriksen avsluttar Holberg-kapitlet med å hevde at denne vesle historieboka er eit av Holbergs mest verknadssterke arbeid, som truleg har hatt ein meir talrik lesarkrins og større internasjonal utbreiing enn noko anna arbeid frå Holbergs hand.

Så må vi nok heilt fram til Henrik Ibsen og Knut Hamsun før norske forfattarar finn eit europeisk publikum av Holbergs format.

Og det var historikaren Holberg som vart internasjonal og europeisk.

Andreas Skartveit