Historia er eit hendingsrikt og uendeleg drama der aktørane skifter roller. Nokre kjem og blir. Andre går og blir borte.

Hovudrollene skifter aktørar. Historiske hovudroller ser ut til å vere eit slag åremålsstillingar. Dei har si tid, som det står hos Preikaren.

Ein gong var scenen full av gudar, med viktige hovudroller der dei heldt til.

I dag er mange av dei borte. Heile gudefamiliar, som dei greske, dei romerske og dei norrøne har rusla ut av scenen og inn i historiebøkene.

Det har også dei fleste kongane gjort. Ein gong, rett før 1950, hevda kong Faruk i Egypt at det ville vere fem kongar att i verda ved år 2000: den engelske og dei fire i kortstokken. Rett etterpå vart hans eige kongedømme nedlagt av unge offiserar. Mange følgde etter, og kongedømmet er i dag stort sett ei nordeuropeisk ordning.

Hos oss er 1814 eit historisk vendepunkt, også for kongedømmet. Det kongelege eineveldet og kongens arverett til trona vart avskaffa av ei grunnlovsgjevande forsamling som var skapt ved improviserte valordningar.

Eidsvollsmennene forsynte seg grovt av den etablerte kongsmakta ved den nye grunnlova dei laga.

Nedturen for kongsmakta var starta. Eidsvollsmennene blanda seg i sakene hans. Kor mange statsrådar skulle han få ha rundt seg? Fem, sa forsamlinga. Punktum. Så skulle statsrådane få regjeringssekretærar som kunne møte for dei når dei var borte. Tanken om statssekretærar var tenkt.

Christian Fredrik beit ifrå seg. Desse reglane ville han ikkje ha. Han svara slik: «Forretningernes Fordeeling, Bestemmelsen af Statsraadernes Antal og de forskjellige Departements overlades til Regenten som alltid maa forudsettes at regiere bedst paa den Maade han selv indretter og finder passeligst. – Det er at saa surt Arbejde at regiere at man ej maa giøre det endnu ubehageligere eller besværligere ved Indskrænkninger som ingensteds have hiemme. Disse Statssecretairer i de forskellige Departementer ere en svensk Indretning alldeles overflødig…»

«Svensk Indretning», eit spark frå kongen til grev Wedel Jarlsberg, leiaren for svenskepartiet i forsamlinga på Eidsvoll, som stod bak framlegget om å avgrense talet på statsrådar. «Svensk Indretning» var ikkje godord i Christian Fredriks munn.

Og han hadde meir: «I Sverrig hvor Statsraader ikkun besættes med gamle Adelsmænd af de første Familier kan arbejdende Stats-Secretairer være nødvendige. Men her hvor man kan tage duelige Mænd af alle Stænder i Statraadet er hine overflødige og kostbare Personer».

Konflikten fekk ei underleg løysing. Punktet om berre fem statsrådar kom med til slutt, med eit tillegg som sa at kongen «naar han finder det tienligt» kan endre på dette, «forudsat at Stats Udgivterne ej derved forøges». Kompromiss, med andre ord.

Før 1814 var ute, var Christian Fredrik reist heim til Danmark, der han vart ein stri monark som motsette seg endringar i styresettet. Noreg var i union med Sverige, under ein svensk konge, med ei regjering av gamle svenske adelsmenn med sine statssekretærar rundt seg.

Og då 1800-talet så vidt var ute, i 1905, gav Stortinget svenskekongen reisepass fordi han ikkje var i stand til å sette opp ei norsk regjering.

Stortinget valde bort kongen. Det var ei løysing som nok ikkje fanst i tankeverda til kong Christian Fredrik på Eidsvoll som tappert forsvarte kongsmakta.

At kongens bord skulle bli så langt som det i dag er, om alle statsrådane skal få plass, hadde han nok heller ikkje tenkt seg, heller ikkje at statssekretærane skulle myldre i regjeringsapparatet, slik dei i dag gjer, med opptil fleire statssekretærar for kvar statsråd.

Og i dette mylderet av statsrådar og statssekretærar sit kongen ved enden av bordet. Han representerer kontinuiteten og riket, heime og ute. Han sit der, uansett regjering.

Institusjonen, kongen, har overlevd. Men historia har, også her, endra rolla hans.

Andreas Skartveit