Det sexy språket
Det finst berre eitt kjent bilete av Richard Montague (1930–1971).
Då eg på slutten av 1990-talet var ferdig med ein språkleg universitetsgrad, hovudfag på Blindern, var eg sjølvsagt glad og nøgd. Samstundes tenkte eg for meg sjølv: «Var dette alt?» Nei, det var ikkje det. Like etter kom eg over ei anna verd, ei openberring.
Ein mann eg ikkje hadde høyrt om før, hadde fått eit språk kalla opp etter seg: Montague-grammatikk. Eg lånte bøkene hans på biblioteket, skjøna ikkje så mykje, men skjøna nok til å vita at dette var det mest sexy språket eg hadde sett.
For 50 år sidan, den 7. mars 1971, vart Richard Montague kvelt i den luksuriøse heimen sin i Los Angeles, berre 40 år gamal. Han hadde invitert heim nokre ukjende menn frå ein bar for homofile.
Montague er ei gåte. Berre 32 år gamal vart han ein verdsleiande professor i matematisk logikk. Han var open homofil og budde frå 1955 i lag med ein svart mann. Han tente mykje pengar på eigedom og var ein særs dyktig pianospelar. Han kunne mange språk – frå latin til arabisk – men var lenge uinteressert i språk som vitskap. Men mot slutten av 1960-talet fekk han ei openberring: Oppbygginga (syntaksen) og meininga (semantikken) til setningar i engelsk og alle andre språk er rein matematikk!
Så byrja han rekna på korleis ein kjem frå meininga til alle enkeltorda i ei setning til meininga for heile setninga. Ein må definera mengda kontekstar som gjer setninga sann. Ideen i seg sjølv var ikkje ny, men korkje logikarar eller lingvistar hadde noka tru på at ein kunne få reknestykket til å gå opp i praksis. Montague synte korleis det eine fenomenet i grammatikken etter det andre kunne setjast om til logiske formlar.
Før han vart myrda, hadde han på eit par år revolusjonert fagfeltet semantikk slik Noam Chomsky ti år tidlegare revolusjonerte fagfeltet syntaks. Båe forkynte eit bod om den universelle grammatikken, men dei la ulik meining i omgrepet. For Chomsky var dette ein idé om at språket er ei medfødd biologisk evne; for Montague var den universelle grammatikken ideen om at det finst eit logisk-matematisk verktøy som kan forklara alt. Engelsk, russisk og nynorsk er berre dialektar av dette vene, sanne, logiske Språket.
Atle Grønn
Atle Grønn skriv frå sjakkverda og ei anna verd.
atle.gronn@ilos.uio.no
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Då eg på slutten av 1990-talet var ferdig med ein språkleg universitetsgrad, hovudfag på Blindern, var eg sjølvsagt glad og nøgd. Samstundes tenkte eg for meg sjølv: «Var dette alt?» Nei, det var ikkje det. Like etter kom eg over ei anna verd, ei openberring.
Ein mann eg ikkje hadde høyrt om før, hadde fått eit språk kalla opp etter seg: Montague-grammatikk. Eg lånte bøkene hans på biblioteket, skjøna ikkje så mykje, men skjøna nok til å vita at dette var det mest sexy språket eg hadde sett.
For 50 år sidan, den 7. mars 1971, vart Richard Montague kvelt i den luksuriøse heimen sin i Los Angeles, berre 40 år gamal. Han hadde invitert heim nokre ukjende menn frå ein bar for homofile.
Montague er ei gåte. Berre 32 år gamal vart han ein verdsleiande professor i matematisk logikk. Han var open homofil og budde frå 1955 i lag med ein svart mann. Han tente mykje pengar på eigedom og var ein særs dyktig pianospelar. Han kunne mange språk – frå latin til arabisk – men var lenge uinteressert i språk som vitskap. Men mot slutten av 1960-talet fekk han ei openberring: Oppbygginga (syntaksen) og meininga (semantikken) til setningar i engelsk og alle andre språk er rein matematikk!
Så byrja han rekna på korleis ein kjem frå meininga til alle enkeltorda i ei setning til meininga for heile setninga. Ein må definera mengda kontekstar som gjer setninga sann. Ideen i seg sjølv var ikkje ny, men korkje logikarar eller lingvistar hadde noka tru på at ein kunne få reknestykket til å gå opp i praksis. Montague synte korleis det eine fenomenet i grammatikken etter det andre kunne setjast om til logiske formlar.
Før han vart myrda, hadde han på eit par år revolusjonert fagfeltet semantikk slik Noam Chomsky ti år tidlegare revolusjonerte fagfeltet syntaks. Båe forkynte eit bod om den universelle grammatikken, men dei la ulik meining i omgrepet. For Chomsky var dette ein idé om at språket er ei medfødd biologisk evne; for Montague var den universelle grammatikken ideen om at det finst eit logisk-matematisk verktøy som kan forklara alt. Engelsk, russisk og nynorsk er berre dialektar av dette vene, sanne, logiske Språket.
Atle Grønn
Atle Grønn skriv frå sjakkverda og ei anna verd.
atle.gronn@ilos.uio.no
Fleire artiklar
Eirik Holmøyvik har trekt seg trekt seg som forskingsleiar ved Det juridiske fakultet i Bergen.
Foto: Kim E. Andreassen / UiB
Israel-boikott splittar akademia
Jussprofessor Eirik Holmøyvik prøvde å få omgjort vedtaket om Israel-boikott ved Det juridiske fakultetet i Bergen, men vart røysta ned. No har han trekt seg som forskingsleiar ved fakultetet.
Lite mat: Det er ikkje mykje mat å spore i 17. mai-biletarkivet til NTB, men Andrea (2) har iallfall fått is. Hurra!
Foto: Per Løchen /NTB
Mat på nasjonaldagen
Kva bør vi ete i dag om vi lèt årstida styre menyen?
Teikning: May Linn Clement
17. mai-pengar
«Mor mi viser meg telefonen og at ho har vipsa Oskar og Tomas. Det er irriterande å sjå på ein mobil som andre held i.»
Foto: Terje Pedersen / NTB
FHI svikter sitt samfunnsoppdrag
«Det er svært viktig at FHI er tydelig overfor publikum på at de ikke jobber med årsaken til long covid.»
Emilie Enger Mehl avbilda på veg til pressetreff på Grøndland for å presentere Revidert nasjonalbudsjett, 14.05.2024. I budsjettet vert det mellom anna satt av penger til å reversere domstolsreforma. Foto: Javad Parsa / NTB.
Javad Parsa
– Uforståeleg domstolsendring
Sorenskrivar Kirsti Høegh Bjørneset er kritisk til at regjeringa vil reversere domstolsreforma.
Papiravisa