Ord om språk
Førande på feltet
Den som skal gjeva ei stutt innføring i føra, må kunna skilja mellom bokstavleg og overført tyding. For me kan vel føra nokon bak ljoset, ha høg sigarføring og føra argument i marka utan å vera i nærleiken av handfaste ljos, sigarar og marker? Ja, me berre seier det slik, utan provføring. Å krangla om dette fører ingen stad.
Arveordet føra heng i hop med fara og har grunntydinga ‘få til å fara’. Nærskylde ord er adjektivet før (‘framkjømd, farande; skikka, i stand til; sterk, sprek’) og inkjekjønnsordet føre (‘høve til å koma fram; tilstand på eit vegdekke eller på jordyta; huglag; reiskap’). Det er ei overdriving å seia at desse orda tilfører føra ein ny dimensjon, men dei er i alle fall hardføre. Hankjønnsordet førar hamna i eit uføre på grunn av der Führer. Ord som førarhund, førarkort og bilførar oppfører seg fint og fører slett ikkje skam over ordfamilien.
Å ‘få til å fara’ kan vera so mangt, til dømes å styra, driva, skyssa og flytta: «Båten fører folk og gods.» «Eg fører varer ut av landet.» «Dei krigførande partane møttest i dag.» «Før oss ikkje ut i freisting.» Det er òg temmeleg gamalt å nytta føra om det å leia i ei viss retning: «Vegen fører til sjøen.» «Det fører ikkje til noko godt.» Nokre måtar å bruka føra på kan sporast attende til dansk og (låg)tysk, til dømes føra i tydinga ‘leva’(«for eit liv dei fører!») og ordet forføra (eig. ‘føra vill’).
Det å ordleggja seg er òg ei form for førsle, jamfør ord som målføre, målføring og målfør (‘i stand til, god til å tala’, jf. talefør). Me kan føra (fram) klager, føra ordet og føra samtalar med nokon.
Men me skal ikkje føra alt ut mellom folk: «Bakstersnakk og båtesnakk skal ingen mann føra» (Norsk Ordbog). Aasen tyder det ut slik: «Man skal ikke fortælle hvad Folk have sagt i Bagerhuset eller i Fiskerbåden, da de på sådanne Steder tale meget frit.»
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
