For alle pengane
«Ein går lett med ein full pung og tungt med ein tom», seier ordtaket. Færre enn før går med myntar og papirpengar i pengepungen, men det tyder ikkje at dei er pengelens. Mange har pengane sine i banken, og nokre plasserer pengane andre stader, i von om at dei skal yngla. No er det som kjent ikkje alt som kan kjøpast for pengar, og det er ikkje alle som toler å ha pengar mellom hendene, men å vassa i pengar er likevel betre enn å vera i pengeknipe.
Substantivet peng(e) heng rimeleg nok i hop med penning (og engelsk penny og tysk pfennig), men kva opphav desse orda har, er det ingen som veit. Derimot veit me at formene penningr, peningr, peingr og pengr var i bruk i norrønt. Me veit òg at folk i dag kan finna på å seia pæng(e), pe-eng, pæ-ing, pa-ing, paing og liknande. Nokre nyttar desse formene i fleirtal òg.
Pengar er noko me kan tena, vinna, låna, skulda, gjeva bort, ha, missa og bruka på meir eller mindre kloke måtar. Det finst folk som berre er ute etter pengar, og nokre av dei gjer kva som helst for pengar. Kan henda skuldar dei pengar og har pengeutpressarar på nakken. Nokre meiner at blodpengar og svarte pengar er like bra som andre pengar, men bompengar og lærepengar er dei mindre interesserte i. Nokre vel jamvel å gifta seg til pengar. Då er dei ikkje so nøye med korleis ektemaken er, og dersom pengane vert borte, sit dei att med «trollet», jamfør dette svenske ordtaket: «Den som tar trull for gull, han behåller trullet, när borta är gullet» (or Aasens Norske Ordsprog, 1856). Det er reine ord for pengane.
Dei som sit på pengesekken, har mykje makt, og det er leitt om dei vel å kasta pengar ut gjennom vindauga. Det meste kostar pengar, og det kan henda at pengane som er att, ikkje strekkjer til. Visse folk greier seg rett nok med lite. Dei vert glade dersom dei får kjøpt noko for ein rimeleg penge, dei er varsame med pengespel og held seg i det heile unna pengegaloppen. Andre har hug til å gjera store pengar og vonar støtt at det neste prosjektet skal verta ei pengemaskin. Dei nøyer seg ikkje med lommepengar eller vekslepengar, og dei er radt ikkje so opptekne av skattepengar heller. I tide og utide slår dei fast at «tid er pengar», og dei likar nok dette ordtaket òg: «Store pengar vert alltid større.»
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
«Ein går lett med ein full pung og tungt med ein tom», seier ordtaket. Færre enn før går med myntar og papirpengar i pengepungen, men det tyder ikkje at dei er pengelens. Mange har pengane sine i banken, og nokre plasserer pengane andre stader, i von om at dei skal yngla. No er det som kjent ikkje alt som kan kjøpast for pengar, og det er ikkje alle som toler å ha pengar mellom hendene, men å vassa i pengar er likevel betre enn å vera i pengeknipe.
Substantivet peng(e) heng rimeleg nok i hop med penning (og engelsk penny og tysk pfennig), men kva opphav desse orda har, er det ingen som veit. Derimot veit me at formene penningr, peningr, peingr og pengr var i bruk i norrønt. Me veit òg at folk i dag kan finna på å seia pæng(e), pe-eng, pæ-ing, pa-ing, paing og liknande. Nokre nyttar desse formene i fleirtal òg.
Pengar er noko me kan tena, vinna, låna, skulda, gjeva bort, ha, missa og bruka på meir eller mindre kloke måtar. Det finst folk som berre er ute etter pengar, og nokre av dei gjer kva som helst for pengar. Kan henda skuldar dei pengar og har pengeutpressarar på nakken. Nokre meiner at blodpengar og svarte pengar er like bra som andre pengar, men bompengar og lærepengar er dei mindre interesserte i. Nokre vel jamvel å gifta seg til pengar. Då er dei ikkje so nøye med korleis ektemaken er, og dersom pengane vert borte, sit dei att med «trollet», jamfør dette svenske ordtaket: «Den som tar trull for gull, han behåller trullet, när borta är gullet» (or Aasens Norske Ordsprog, 1856). Det er reine ord for pengane.
Dei som sit på pengesekken, har mykje makt, og det er leitt om dei vel å kasta pengar ut gjennom vindauga. Det meste kostar pengar, og det kan henda at pengane som er att, ikkje strekkjer til. Visse folk greier seg rett nok med lite. Dei vert glade dersom dei får kjøpt noko for ein rimeleg penge, dei er varsame med pengespel og held seg i det heile unna pengegaloppen. Andre har hug til å gjera store pengar og vonar støtt at det neste prosjektet skal verta ei pengemaskin. Dei nøyer seg ikkje med lommepengar eller vekslepengar, og dei er radt ikkje so opptekne av skattepengar heller. I tide og utide slår dei fast at «tid er pengar», og dei likar nok dette ordtaket òg: «Store pengar vert alltid større.»
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Fleire artiklar
Nicolas Leirtrø, Øyvind Leite og Amund Storløkken Åse utgjer trioen med namnet I Like to Sleep.
Foto: Sigrid Erdal
Spanande klangunivers
Trondheimstrioen har laga ei mangfaldig plate.
Isbilar er ikkje noko nytt, men heller ikkje nokon garanti for kvalitet.
Foto via Wikimedia Commons
Isbilen spelar høgt, men taper på kvalitet.
Kor mykje vatn er det eigentleg mogleg å ha i ein iskrem og framleis få han til å likne ein fløyteis?
Foto: Seth Wenig / AP / NTB
Eit teikn på frustrasjon
Korkje Trump eller Biden har i røynda full kontroll på auke og fall i inflasjon eller kriminalitet.
Else Hagen: «Familie» (1950), olje på lerret. Rolf E. Stenersens samling / Munchmuseet.
Etterlysing og turné
Else Hagen er i dag eit ukjent namn for mange, men det er i endring.
Anders Folkestad og Torbjørn Ryssevik meiner det er nødvendig å styrke den vidaregåande skulen si studieførebuande rolle.
Gorm Kallestad / NTB
Studieopptak og skulifisering
Statsråden gjer rett i å avvise opptaksprøver som hovudveg til høgare utdanning.
Papiravisa