Eit langt synderegister
«Når ein rosar synda, er ho fullkomen», seier ordtaket. Det hender stundom at ordtak som dreiar seg om det same emnet, kjem med bodskapar som strider mot einannan, men slik er det ikkje her. Ordtaka om synd rosar ikkje synda. Dei målber at synda har leie fylgjer, jamvel om sjølve gjerninga er gledefylt, jamfør dette ordtaket: «Synda kjem inn med lått og går ut med gråt.» Eit anna ordtak slår fast at det er vanskeleg å halda opp når ein fyrst er komen i gang med syndinga: «Den eine synda dreg den andre etter seg.»
No er det rett nok mange som meiner at me vert fødde med synd, og at me syndar fordi me er syndige skapningar. Denne medfødde synda vert gjerne kalla ervesynd eller arvesynd. Men kva med sjølve ordet synd? Er det nedervt? Ordet har i alle fall vore her so lenge at det er teke med i Våre arveord av Harald Bjorvand og Fredrik Otto Lindeman. Der kan me lesa at synd etter alt å døma er eit gamalt låneord som kom inn i dei nordiske måla i lag med kristendomen, frå gamalsaksisk. Ordet er i ætt med adjektivet sann, og grunntydinga var ‘sanningsstadfesting’ (m.a. ‘vedgåing av skuld’).
Synd er framleis tett knytt til kristendomen, og hovudtydinga til ordet er ‘gjerning eller tanke som strider mot Guds vilje’. Me kan falla i synd, leva i synd, få tilgjeving for syndene våre, vera ein omvend syndar, synda mot eit av dei ti bodorda eller rett og slett synda mot Gud. Ikkje alle synder vert rekna som like fæle. Dei verste har vore kalla dødssynder eller kapitalsynder. I mellomalderen skilde dei mellom hversdagssyndir (‘kvardagssynder, vanlege synder’) og höfudsyndir (kapitalsynder, jf. latin capitalis, av caput ‘hovud’).
Folk har lenge nytta synd i utvida tyding om vanlagnader, skadar og andre leie saker som ikkje er beinveges knytt til gudstrua. Seiemåtane «tykkja synd i nokon» og «vera synd for nokon» finn me i Norsk Ordbog (1873) av Aasen. På bilvegane finst det fartssyndarar, og nokre må lida heile livet for ei ungdomssynd. Andre slit mest med unnlatingssynder eller små vanesynder. I ålmennmålet finn me òg samansetjingar som syndebukk (eig. bukk som vart ofra som soningsoffer, jf. 3 Mos 16,9) og syndflod (t.d. «få ei syndflod av reklame i posten»). Harmelege hendingar møter me gjerne med dette utbrotet: «Nei, so synd!»
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
«Når ein rosar synda, er ho fullkomen», seier ordtaket. Det hender stundom at ordtak som dreiar seg om det same emnet, kjem med bodskapar som strider mot einannan, men slik er det ikkje her. Ordtaka om synd rosar ikkje synda. Dei målber at synda har leie fylgjer, jamvel om sjølve gjerninga er gledefylt, jamfør dette ordtaket: «Synda kjem inn med lått og går ut med gråt.» Eit anna ordtak slår fast at det er vanskeleg å halda opp når ein fyrst er komen i gang med syndinga: «Den eine synda dreg den andre etter seg.»
No er det rett nok mange som meiner at me vert fødde med synd, og at me syndar fordi me er syndige skapningar. Denne medfødde synda vert gjerne kalla ervesynd eller arvesynd. Men kva med sjølve ordet synd? Er det nedervt? Ordet har i alle fall vore her so lenge at det er teke med i Våre arveord av Harald Bjorvand og Fredrik Otto Lindeman. Der kan me lesa at synd etter alt å døma er eit gamalt låneord som kom inn i dei nordiske måla i lag med kristendomen, frå gamalsaksisk. Ordet er i ætt med adjektivet sann, og grunntydinga var ‘sanningsstadfesting’ (m.a. ‘vedgåing av skuld’).
Synd er framleis tett knytt til kristendomen, og hovudtydinga til ordet er ‘gjerning eller tanke som strider mot Guds vilje’. Me kan falla i synd, leva i synd, få tilgjeving for syndene våre, vera ein omvend syndar, synda mot eit av dei ti bodorda eller rett og slett synda mot Gud. Ikkje alle synder vert rekna som like fæle. Dei verste har vore kalla dødssynder eller kapitalsynder. I mellomalderen skilde dei mellom hversdagssyndir (‘kvardagssynder, vanlege synder’) og höfudsyndir (kapitalsynder, jf. latin capitalis, av caput ‘hovud’).
Folk har lenge nytta synd i utvida tyding om vanlagnader, skadar og andre leie saker som ikkje er beinveges knytt til gudstrua. Seiemåtane «tykkja synd i nokon» og «vera synd for nokon» finn me i Norsk Ordbog (1873) av Aasen. På bilvegane finst det fartssyndarar, og nokre må lida heile livet for ei ungdomssynd. Andre slit mest med unnlatingssynder eller små vanesynder. I ålmennmålet finn me òg samansetjingar som syndebukk (eig. bukk som vart ofra som soningsoffer, jf. 3 Mos 16,9) og syndflod (t.d. «få ei syndflod av reklame i posten»). Harmelege hendingar møter me gjerne med dette utbrotet: «Nei, so synd!»
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Fleire artiklar
Foto: Terje Pedersen / NTB
Tendensiøs statistikk om senfølger
Myndighetene må anerkjenne at senfølger eksisterer og utgjør et samfunnsproblem.
Klima- og miljøminister Andreas Bjelland Eriksen (Ap)
Foto: Javad Parsa / NTB
Bedre forhold for villreinen
Villreinen som lever i fjellområdene i Sør-Norge, sliter. Skal vi lykkes med å snu utviklingen, må vi finne løsninger sammen.
Titusenvis av menneske har samla seg framfor parlamentet i Tbilisi dei siste vekene, i protest mot det dei kallar «den russiske lova».
Foto: Ida Lødemel Tvedt
Krossveg i den georgiske draumen
TBILISI: Demonstrasjonane i Georgia kjem til å eskalere fram mot 17. mai.
Mange meiner at det er no landet tek vegvalet mellom Russland og Vesten.
Oppsettingar og konsertar er ein viktig og synleg del av skolegangen på musikklinjene. Her frå Hakkebakkeskogen ved Stord vidaregåande skule.
Foto: Stord vgs
Kampen om kunstfaga
Om kunstfaglege linjer ved vidaregåande skolar har livets rett, er ein årleg debatt når elevplassar og kroner skal fordelast.
Lars Elling har skrive eit portrett av venen Stian Carstensen.
Foto: Trond A. Isaksen
Singel og sanatorium
Lars Elling skriv sprudlande, intelligent overskotsprosa
frå sinnets undergrunn.
Papiravisa