Eg har lenge tenkt at det har vore for lite Pusjkin i sjakkspalta. Men så kom eg i hug Olav Rytter (1903–92), ein ven i nauda frå Ørsta. Lektoren i slaviske språk sette om storverket Jevgenij Onegin til nynorsk, ein verseroman på over 200 sider (Samlaget 1966/1992). Den kritiske strofa kjem i song 4, vers 20, der Lenskij og Olga har varme kjensler for kvarandre:

Dei stikk seg av i stovekroken

og tar eit sjakkbrett fram. Så sit

dei bøygde over det, og slit

med einkvan vridne tankefloken.

Og Lenskij tar så, spreidd i sinn,

sitt eige tårn med bonden sin.

Slik lyder sjakkgreina i pusjkin­istikken. Aleksandr Sergejevitsj Pusjkin (1799–1837) er for russarane den største – mykje viktigare for språket, kulturen og nasjonen enn Dostojevskij og Tolstoj. Han er Wergeland, Lord Byron og meir til.

Han spela sjakk til det siste, berre få dagar før han døydde i ein duell utanfor sjakkbrettet mot den franske offiseren d’Anthès. Sjakkbrikkene flytta han på karakteristisk vis med ein uvanleg lang nagl på den høgre veslefingeren. Pusjkin skreiv varmt om sjakkspelet som ein naudsynt komponent for å skapa gode relasjonar mellom menn og kvinner. Han var særs nøgd då han høyrde at kona, den vene Natalja Gontsjarova, studerte sjakkens ABC. Ho var den store kjærleiken hans, ho var kvinna han ville døy for – og som han døydde for berre 37 år gamal, då franskmannen spreidde sladder, og poeten måtte retta opp æra til ekteskapet.

Men så var det partiet mellom Lenskij og Olga, der helten i historia er så gripen av venleiken til den unge kvinnelege motstandaren at han slår ut sitt eige (!) tårn med ein bonde. Partiet har vore ein hard nagl for Pusjkin-forskarane. Sjakkspelarar har freista tolka det ulovlege tabbetrekket i ein sjakkfagleg kontekst. I ein rekonstruksjon av den russiske sjakkspelaren Sjumov på slutten av det 19. hundreåret sette Olga kavaleren sin matt i seks trekk etter tårnbukken.

Atle Grønn

Atle Grønn er internasjonal
meister i sjakk