«Ein får fylgja ein annan til ein vert sin eigen», seier ordtaket. Skal tru kva som hender om me fotfylgjer annan? Nokre kjem nok til å stussa over korleis nye ordbøker handsamar desse to orda. To, ja: Det er vanleg å skilja mellom annan i tydinga ‘ikkje den same, ulik; den eine av fleire; medmenneske’ (t.d. «på den andre sida») og annan i tydinga ‘som er nummer to’ (t.d. «gå i andre klasse»).

Før vart det fyrstnemnde annan-ordet klassifisert som peikande pronomen, medan det andre ordet høyrde til ordklassa talord. Den gamle inndelinga i ordklasser var tufta på ordklassene i mål som latin og gamalgresk. For om lag tjue år sidan vart ei rad norske språkvitarar samde om at det var ulagleg å setja eit ord i ei viss klasse berre fordi det tilsvarande ordet i latin høyrde til den klassa. Det viktigaste er korleis ordet ter seg i norsk, meinte dei. Dimed vart skipnaden med ordklasser endra.

Det råka mange ord, mellom andre annan. Av syntaktiske grunnar gjekk annan frå å vera eit pronomen (eit pronomen kan stå i staden for ein substantivfrase) til å verta eit determinativ (eit determinativ er ein del av ein substantivfrase). Talord forsvann som eiga ordklasse. No er grunntala (t.d. to) ei undergruppe av determinativ, medan rekkje- eller ordenstala (t.d. annan) er ei undergruppe av adjektiv.

Ja, det er sanneleg vorte andre bollar. No kan ein stå der og røra om peikande pronomen som ein annan tåpe. Til alt hell er ikkje sjølve bruken av orda annleis no. Rekkjetalet annan målber at noko(n) kjem som nummer to, jamfør «koma på andreplass», «annan- el. andredag jol», «spela andrefiolin», «for det fyrste… for det andre». Om me vil seia at eit eller anna er halvveges til to, kan me nytta halvannan. Dreiar det seg om ‘kvar andre’, er annankvar eit godt ord å ha.

Determinativet annan er alt anna enn einsidig. Ofte nyttar me ordet om noko som er ulikt eller står i motsetnad til noko(n) (t.d. «i andre enden», «venta seg noko anna»), men ordet kan òg nyttast om fleire av same slaget («eg og ein annan fotgjengar», «kjeks og anna godt»). «Anna folk» og «dei andre» viser til andre enn oss sjølve. Einannan og kvarandre har derimot rom for oss: «Me hjelpte einannan/kvarandre.» Det er mykje anna å seia om annan, men det får verta ein annan gong.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com