Ja, desse bygdefestane har mange namn. Dei melde seg i historia rundt 1850. Den norske kornproduksjonen var truga frå utlandet, frå den amerikanske prærien og seinare frå det russiske svartehavsområdet. Det måtte salast om. Og det vart gjort. Det norske jordbruket, eit kornjordbruk, var på veg til å bli det husdyrbruket det i dag er.

Og då kom husdyra i sentrum. Arbeidet med å betre kurasane starta, og dyreutstillingane gjekk inn i dette arbeidet. Første gongen storfe vart viste på sjå, var i Vikersund i 1851. Første rasesjået, eit sjå for telemarkskyr, var i Seljord i 1856, starten for det store telemarksjået Vinje gjorde udøyeleg med den kjende talen sin.

Det var ein svenske, statsagronom Lindequist, som utforma reglane sjåa skulle styre etter. Han snakka om korleis dyra skulle sjå ut. Om oksane skriv han: «Dersom det lader sig giøre, ønskes Mødrene foreviste ved siden av udstillede Tyre. Kvigerne maa være faldne efter gode Melkekjør, som også gjerne ønskes foreviste.»

Og så kom det: «Det kan ikke nytte at udstille magre og vanrøktede Dyr, thi saadanne sættes ud af Betraktning ved Bedømmelsen og forresten vilde det være liden Hæder at vinde ved at stille saadanne Dyr til Skue. Hensigten med Dyreskuerne er blant Andet at søge oppmuntre Folk til god Foring og godt Stel. Det vilde følgelig være meget uklogt at uddele Præmie for magre og utsultede Kjør.»

Første fesjå i Rogaland var på Skeiene i Høyland i 1861 med æreport, lauv og flagg. Amtmannen tala om den store framgangen i jordbruket som hadde ført oss så langt vi i dag var komne, «stedse dragende Civilisationen med sig». Men han sa meir: Med same fôring kan to kyr gje svært ulik mjølkemengd. Dette kjem ikkje til å bli klårt «for Landmanden før denne (…) vender sig til at holde Regnskab over sit Kreatursteld». Det er kontrollaga han peikar mot, kanskje utan å ha heilt presise tankar. Og kontrollaga kom og vart ei løftestong for feavlen og avlsarbeidet, med rangeringar mellom kyr og buskapar, ein sportsleg konkurranse gardimellom.

90 år etter amtmannens tale, i 1951, var eg kontrollassistent i Hesby kontrollag og sykla frå gard til gard, vog mjølk, slo ut feittprosent og sette opp fôringslister. Rekneskapen over «Kreatursteldet» var komen. Amtmannen hadde sett langt og rett.

I Rogaland var det Stavanger Amts Landhusholdningsselskab som i 1859 tok opp tanken om fesjå i Rogaland. Dei prøvde å få Finnøy, heimeøya mi, i gang. Dei skulle få fesjå om heradstyret ville vere med og betale ein del av premiane. Svaret var kontant: «Enstemmig Beslutning: Til Dyrskue bevilges intet.» To år seinare kom saka opp igjen med nytt vedtak: «Enstemmig Beslutning om at yde det Nødvendige.»

Så vart det fesjå på Finnøy 9. oktober 1874. Amtmannen var der også og heldt ein optimistisk tale om framtida for jordbruket. Det vart stilt ut dyr, men også smør, ost og andre jordbruksvarer. Referatet fortel kanskje meir enn tanken var. «Hornkvæget» vart dømt av dyrlegen, amtsagronomen og ein herr Stangeland. «Faarene» vart dømde av proprietær Nyman, medan smøret vart dømt «af nogen tilstedeværende Damer». Desse damene var namnlause.

Desse utstillingane, fesjåa, vart store og festlege arrangement, med skarp konkurranse om premiar og plasseringar i kvalitetsrankinga. Det var stor interesse, mange menneske, kjøp og sal og servering.

Og det utvikla seg underkulturar, som ein namnekultur. Dyra på gardane har alltid hatt namn – kyr, hestar, geiter og sauer. Når dei no møtte på utstilling, var det snakk om representasjon, å vise seg fram for verda. Så måtte namna veljast nøye.

Olav Varhaug på Varhaug åtte kua Pandora. I gresk mytologi er Pandora opphavet til all ulykke i verda. Så ikkje her. Ho fekk ei rad oksekalvar som kom til å dominere feavlen i Rogaland. Slik vart ho si tids kjendis i fylket.

Oksen Bismarck fekk premie på den første utstillinga på Finnøy. Avlshingsten heitte Gandhi og var kjøpt i Nordfjord. Vêren Boszik, oppkalla etter ein ungarsk fotballspelar, fekk kvit sløyfe. Dronninga og Prinsessa vandra rundt i saueflokkane. Namneskatten vart tatt i bruk i full breidd.

Men det var klåre avgrensingar. Paulus og Moses mønstra aldri på utstillingar på Finnøy, eller nokon anna stad. Ikkje Maria heller. Men Balder, Odin og fleire andre måtte finne seg i å møte opp.

Andreas Skartveit