JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Kunnskap

Dugeleg dygdefull

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2363
20200508
2363
20200508

Me held visst på med ein landsfemnande – eller endåtil verdsfemnande – dugnad no. Han liknar litt på vanlege dugnader: Nokre gjer meir enn andre, og so godt som alle gler seg til å verta ferdige. Det uvanlege med denne dugnaden er at det vert rekna som bra å ikkje gjera noko. Å sitja på rauva heime er framifrå dugnadsinnsats! Men duger det?

Arveordet duga (norr. duga) har gjennom hundreåra synt at det duger til mangt. Me kan bruka det til å målbera at noko gagnar, hjelper eller er brukande: «Det duger ikkje stort.» «Treet duger ikkje til vyrke.» Me kan òg bruka duga om å vera god nok, sterk nok eller greia å gjera noko: «Dei duger til arbeidet.» «Me dugde ikkje halda oss heime lenger.» Grunntydinga til duga er truleg ‘vera kraftig, sterk, god’. Alt i mellomalderen vart duga nytta i tydinga ‘hjelpa (til)’, og dugnad tyder rett og slett ‘hjelp’. I ætta til duga finn me dug(leik), dugeleg og ikkje minst dygd, som har grunntydinga ‘det som duger’. Gode gjerningar og eigenskapar vert gjerne kalla dygder, og dygdefulle folk er dygdemønster. Men merk ordtaket: «D’er ikkje langt imellom dygd og udygd.»

Den danske forma av dygd er dyd, og denne forma er komen inn i nynorsk gjennom bokmål. Ein annan inntrengjar er det lågtyske adjektivet dyktig. Ordet er i ætt med duga eit stykke uti, men er det meir dugande enn dugande og dugeleg? Og treng me ordet konkurransedyktig når me har tevlefør? Det må elles nemnast at dygd ikkje treng å visa til moralsk verdfulle eigenskapar, reinleik, jomfrudom og hug til det sedeleg gode. Dygd kan tyda ‘næring, mette, feitt’ og ‘styrke, føremon’. Dygdig mjølk er feit mjølk, og i staden for «kvantitet og kvalitet» kan me seia «mengd og dygd». Dei som viser eller provar dygda si, viser kva dei duger til.

So langt har me tala om dugande folk og saker som er i dugande stand, men det er mykje dugløyse ute og går òg. Både folk og reiskapar kan vera udugelege. Dugelege folk kan gjera godt arbeid jamvel om reiskapen er udugeleg, medan «den udugelege Mann gjere stygt Arbeid med den beste Reidskap» (Dølen 16. mai 1869). Me har alle våre udygder (‘lyte, laster’). Likevel skal me vera varsame med å setja merkelappane duglaus og usømeleg på folk, for som ordtaket seier: «Det er ofte dygda bur der ingen trur.»

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Me held visst på med ein landsfemnande – eller endåtil verdsfemnande – dugnad no. Han liknar litt på vanlege dugnader: Nokre gjer meir enn andre, og so godt som alle gler seg til å verta ferdige. Det uvanlege med denne dugnaden er at det vert rekna som bra å ikkje gjera noko. Å sitja på rauva heime er framifrå dugnadsinnsats! Men duger det?

Arveordet duga (norr. duga) har gjennom hundreåra synt at det duger til mangt. Me kan bruka det til å målbera at noko gagnar, hjelper eller er brukande: «Det duger ikkje stort.» «Treet duger ikkje til vyrke.» Me kan òg bruka duga om å vera god nok, sterk nok eller greia å gjera noko: «Dei duger til arbeidet.» «Me dugde ikkje halda oss heime lenger.» Grunntydinga til duga er truleg ‘vera kraftig, sterk, god’. Alt i mellomalderen vart duga nytta i tydinga ‘hjelpa (til)’, og dugnad tyder rett og slett ‘hjelp’. I ætta til duga finn me dug(leik), dugeleg og ikkje minst dygd, som har grunntydinga ‘det som duger’. Gode gjerningar og eigenskapar vert gjerne kalla dygder, og dygdefulle folk er dygdemønster. Men merk ordtaket: «D’er ikkje langt imellom dygd og udygd.»

Den danske forma av dygd er dyd, og denne forma er komen inn i nynorsk gjennom bokmål. Ein annan inntrengjar er det lågtyske adjektivet dyktig. Ordet er i ætt med duga eit stykke uti, men er det meir dugande enn dugande og dugeleg? Og treng me ordet konkurransedyktig når me har tevlefør? Det må elles nemnast at dygd ikkje treng å visa til moralsk verdfulle eigenskapar, reinleik, jomfrudom og hug til det sedeleg gode. Dygd kan tyda ‘næring, mette, feitt’ og ‘styrke, føremon’. Dygdig mjølk er feit mjølk, og i staden for «kvantitet og kvalitet» kan me seia «mengd og dygd». Dei som viser eller provar dygda si, viser kva dei duger til.

So langt har me tala om dugande folk og saker som er i dugande stand, men det er mykje dugløyse ute og går òg. Både folk og reiskapar kan vera udugelege. Dugelege folk kan gjera godt arbeid jamvel om reiskapen er udugeleg, medan «den udugelege Mann gjere stygt Arbeid med den beste Reidskap» (Dølen 16. mai 1869). Me har alle våre udygder (‘lyte, laster’). Likevel skal me vera varsame med å setja merkelappane duglaus og usømeleg på folk, for som ordtaket seier: «Det er ofte dygda bur der ingen trur.»

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

President Donald Trump held valkampmøte i Traverse i Michigan 25. oktober.

President Donald Trump held valkampmøte i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Carlos Barria / Reuters / NTB

KommentarSamfunn

Få dagar før det amerikanske presidentvalet er det klart at Donald Trump kan bli vald.

Kva kan ein Trump-siger få å seia for verda, for Europa og for Noreg?

Halvor Tjønn
President Donald Trump held valkampmøte i Traverse i Michigan 25. oktober.

President Donald Trump held valkampmøte i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Carlos Barria / Reuters / NTB

KommentarSamfunn

Få dagar før det amerikanske presidentvalet er det klart at Donald Trump kan bli vald.

Kva kan ein Trump-siger få å seia for verda, for Europa og for Noreg?

Halvor Tjønn
Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.

Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.

Foto: Mandel Ngan / AFP / NTB

IntervjuSamfunn
Christiane Jordheim Larsen

Nato-toppen som sa det han tenkte

Stian Jenssen fekk kritikk då han som stabssjef i Nato skisserte ei fredsløysing der Ukraina gjev opp territorium i byte mot Nato-medlemskap. – På eit tidspunkt må ein ta innover seg situasjonen på bakken, seier han.

President Joe Biden og visepresident Kamala Harris i august 2023. Den økonomiske politikken deira bidrog til å få ned arbeidsløysa, men inflasjonen som tok av i 2022, gjorde større inntrykk.

President Joe Biden og visepresident Kamala Harris i august 2023. Den økonomiske politikken deira bidrog til å få ned arbeidsløysa, men inflasjonen som tok av i 2022, gjorde større inntrykk.

Foto: Evan Vucci / AP / NTB

Samfunn
Per Anders Todal

Harris blir heimsøkt av inflasjonen

Kanskje vart presidentvalet i USA 2024 avgjort ved bensinpumpene og i matbutikkane.

Noreg er på tredjeplass i kokainbruk i Europa.

Noreg er på tredjeplass i kokainbruk i Europa.

Foto: Beate Oma Dahle / NTB

Samfunn
Sofie May Rånes

– Meiningslaust å straffe sjuke

Ronny Rene Raveen, tidlegare politimann og rusmisbrukar, vil ha avkriminalisering av rusmisbrukarar og unge opp til 25 år.

Høyanger i Vestland er ein relativt urban industristad, men talet på innbyggarar går éin veg. I fjor mista dei Tronvik, ei ruseining med 50 tilsette under Helse Førde. Å miste den vidaregåande skulen vil vere endå ein spikar i kista.

Høyanger i Vestland er ein relativt urban industristad, men talet på innbyggarar går éin veg. I fjor mista dei Tronvik, ei ruseining med 50 tilsette under Helse Førde. Å miste den vidaregåande skulen vil vere endå ein spikar i kista.

Foto: Marit Hommedal / NTB

ØkonomiSamfunn

Med skulane som hjørnesteinar

Det er dyrt å drive ein halvfull skule. Men kostnaden ved å flytte elevane om skulen blir nedlagd, er vanskelegare å rekne ut.

Marita Liabø
Høyanger i Vestland er ein relativt urban industristad, men talet på innbyggarar går éin veg. I fjor mista dei Tronvik, ei ruseining med 50 tilsette under Helse Førde. Å miste den vidaregåande skulen vil vere endå ein spikar i kista.

Høyanger i Vestland er ein relativt urban industristad, men talet på innbyggarar går éin veg. I fjor mista dei Tronvik, ei ruseining med 50 tilsette under Helse Førde. Å miste den vidaregåande skulen vil vere endå ein spikar i kista.

Foto: Marit Hommedal / NTB

ØkonomiSamfunn

Med skulane som hjørnesteinar

Det er dyrt å drive ein halvfull skule. Men kostnaden ved å flytte elevane om skulen blir nedlagd, er vanskelegare å rekne ut.

Marita Liabø

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis